Komento bahin sa SineBuano

NIA lang koy komento gamay sa pag-coin nila sa pulong SineBuano. Sa akong tan-aw, ang tumong sa pagpahimugso ining pulonga mao man unta ang pagkuha sa lunsayng Binisaya nga epekto. Apan sa puntong ortograpikal, it is in English sensibility ra gyod gihapon. Kana tungod kay ang BUA (sa pulong BUANO o Sebuano) dili man Cebuano sensibility. Sa ortograpiyang Binisaya god, walay diptonggo nga UA, sa ato pa, dili SEBUANO kondili SEBUHANO. Pero kay anaa na man kana, ug ilabi na kay usa ka proper noun, nan, wala na tay gahom sa pag-usab o pag-edit. Ang problema mao ang panghunahuna nato o sa kinabag-ang katawhan. Kita karon isip usa ka komunidad nga Bisdak, naningkamot na unta pagmugna og mga konsepto nga hinukad gyod sa atong pagka kita isip mga Bisaya, apan ang nakadaot kay dili ta makalikay sa impluwensiya sa langyaw (English influence) nga maoy anaa ug migamot na sa atong panghunahuna-- ang mga pagtulun-an nga maoy atong nakat-onan sa eskuylahan. Dili ta makalikay tungod kay mao may atong nahibaw-an ang mga pamaagi sa langyaw nga maoy gitudlo kanato sa eskuylahan samtang wala ta tudloi sa mga pamaaging hinukad sa atong kaugalingong palibot-- sa mga pamaaging matawag natong atoa gayod. Maong importante gyod untang katun-an ang Binisaya sa mga eskuylahan aron makabalik ta sa atong gigikanan.-- ESG

Mga pulong "Misteso Way Klaro"

Ni E. S. Godin
Bisaya Disyembre 31, 2008


GUMIKAN sa paghingusog ning Bisaya sa programa niini sa estandardisasyon ilabi na sa espeling, may dili kalikayang pagpangusab sa panitik sa mga pulong pinasikad sa pagtino sa kalehitimo niini pinaagi sa pagsusi sa posibleng gigikanan o etimolohiya sa matag pulong.

Tungod sa lainlaing impluwensiya sa langyawng mga pulong diha sa atong Binisaya (labi na sa Kinatsila ug Iningles), nanungha ang lainlain usab nga baryasyon nga resulta sa walay sumbanang paagi sa pagpanghulam nga misangpot gani nga wala nay klaro ang uban o kaha nahasimang na gayog layo sa iyang gigikanang pulong— mga pulong nga misteso na ug duhay nawong. Ug kiniy gipaningkamotan namo pagsubay pinaagi sa pagsusi sa etimolohiya niini diin gitino ug giusab ang angay usbon binase usab sa mga prinsipyo nga gitamdan sa atong Lagda sa Panitik.

Klarohon ko nga kini nga prinsipyo tin-aw kaayong gihatagag probisyon sa Lagda sa Espeling, ug busa, kadtong mga pulong (o panitik sa mga pulong) nga mingsukwahi ning maong lagda angay nang usbon ug ipaahom sa tamdanan.

Pananglit, nganong naay pulong GRADWESYON ug naa poy GRADWASYON usahay? Ang tubag niini mao nga managsama natong gidawat isip hinulaman ang pulong gikan sa Kinatsila ug Iningles. Ug ang basehan mao ni: Kon Kinatsila ang gihulaman, nan, espeling sa Kinatsila ang modelo— GRADWASYON (gikan sa GRADUACION). Ug kon Iningles ang gustong hulaman, nan, ang Iningles pod nga espeling ang modelo— nga ginalitok (pronounced as) GRADWESYON (gikan sa GRADUATION).

Laing sampol: ABENTURA— gikan sa Spanish word nga aventura— mahimo sab ang English word nga "adventure" (Binisay-ong ADBENTYUR). Apan kon nakabantay mo, naay daghang nagagamit og ADBENTURA. Kini dili maayong i-tolerate kay kini usa ka mistesog ortograpiya— duhay nawong o duhay amo: Ang TURA god iya man sa ortograpiyang Espanyol, busa klaro nga Espanyol ang gigikanan. Nan, ABENTURA, dili ADBENTURA kay ang AD iya man pod sa ortograpiyang Ingles (ADVENTURE). Sa ato pa, mistesong hilaw— wa magkadimao.

Laing sampol ang pulong RESPONSABILIDAD (gikan sa Kinatsila). Ang LIDAD klaro nga iya sa ortograpiyang Espanyol. Apan kasagaran, ang ginagamit mao ang RESPONSIBILIDAD, nga mistesong hilaw gihapon, tungod kay ang Kinatsila gyod mao man ang RESPONSAbilidad. Mao bitaw nga duna tay pulong RESPONSABLE, dili RESPONSIBLE kay kining naulahi iya na sa ortograpiyang Ingles.

Ug kini nanghitabo tungod kay daghan sa mga pulong nato hinulaman sa Kinatsila, apan sa pagkakaron, ang Iningles maoy naa sa atong mga ulo— sa atong sensibilidad.

Ang husay, sagopon nato ang duha, nungka ang mestiso. RESPONSABILIDAD (kon Kinatsila ang basehan), RESPONSIBILITI (kon Iningles ang gustong sun-on).

ABENTURA kon Kinatsila, ADBENTYUR kon Iningles ang gustong sun-on. Apan nungka ang ADBENTURA nga duhay nawong.

Busa, ang mga pulong BOYPREN, UYAB, NOBYO, TRATO, pareho natong gisagop. Ang "night club" Binisay-ong NAYT KLAB, "flash light"—PLASLAYT o ESPAT.

Apan tungod niini, importante sab nga nasayod ta sa espeling sa gihulamang pulong kun base word, aron dili na magkalamukat ug modagsang ang mga pulong misteso nga mi-evolve o gigamit sa katawhan sa walay igong pagtuon.

Tungod usab niini, nasayod na ta unsay husto: POLISIYA ba o PALISIYA alang sa "policy".—

Dugang Hisgot: Ang Bisaya ug Binisaya

Ni E.S. GODIN Bisaya Disyembre 17, 2008 SA diskusyong birtuwal namo sa e-group sa Lunsayng Bisaya (bisaya@yahoogroups.com), dihay nangutana kon unsa gayod ang Bisaya ug Binisaya. Sa baylo-baylo sa mga hunahuna, misihag sa akong hunahuna nga ang terminong Bisaya nagsukad gyod sa ngalan sa tribu kun kaliwat nga gitawag og Bisaya o Bisayah. Hinuon, posible pod nga ang pinulongang Binisaya maoy gigikanan, mao nga ang kaislahang naokupar sa katawhang naglitok niini nga lengguwahe ginganlag Visayas kun Kabisay-an. Lainlain nuon mig panabot. Pero para nako, ang katawhan kun tribu maoy gitawag og Bisaya. Ang mga tawo nga lumad sa Visayas kun Kabisay-an maoy mga Bisaya. Ang mga Bisaya sa Mindanao, kasagaran kun di man gani tanan nanaggikan sa Kabisay-an, nanglalin ngadto sa Mindanao pagpangita og lunhawng kabuhian. Gitawag kinig sakada. Gani, kadtong dinaghan nga pagpanglangyaw sa mga Bisaya sa Mindanao pinaluyohan man sa gobyerno, awtomatik nga makaangkon og tagsa ka 20 (20 ektaryas), sa tuyo nga matikad ang hambon ug lapad nga kayutaan niini. Karon, ang terminong Binisaya, sa gramatikanhong pagsusi, usa ka adjective form, nga nagpasabot og "iya sa mga Bisaya". Anhi dinhi maapil ang lengguwahe— ang pinulongan nga iya sa mga Bisaya. Masubay nga ang termino sa sinugdan usa ka adjective nga nahimo nang noun isip ngalan sa pinulongan. Apan kining ngalana, usa sab ka heneral nga termino kay ang mga Bisaya nabahin man pod sa lainlaing kaliwatan: Waray, Hilonggo, Bol-anon, Butuanon, Sikihodnon, Masbatenhon, ubp. Ang mga lumad sa Mindanao sama sa Higaonon, Bagobo, ubp. dili gyod mga Bisaya. Usa sila ka lahi nga tribu, gani ang ilang pinulongan dili man pod diyalekto sa Binisaya. Ang ilang pinulongan usa gyod ka yunik nga lengguwahe— dili kay diyalekto lang sa Binisaya, usa ka katarongan mao nga dili kini magkasinabtanay sa Binisaya o wala magsawo og managsamang semantika kun batadilan-ong han-ay. Ang pag-ila god sa diyalekto ug lengguwahe, sumala sa mga lingguwista, mao man kon managsama ba kini o nagsawo ba kini og gramatikanhong estruktura, bisan tuod may kalainan sa mga pulong ug terminolohiya. Ang Binol-anon maoy klaro kaayong eksampol isip diyalekto sa Binisaya. Ang Sinugboanon usa sab ka diyalekto sa Binisaya ug uban pang gugagmayng diyalekto kun baryasyon diha sa kalungsoran. Ang Hinilonggo ug Winaray, bisan may kalahian na, apan maila nga diyotay ra kaayog diperensiya, mas dakog porsento ang kapanagsamahan. Pananglit, ang KINI, INI ra sa ila, ang ATO, ATON ra sa ila, ang ANG, AN ra sa ila. Tataw nga duol pa gayod kaayo kining mga pinulongana, busa, maisip pa kini nga diyalekto sa Binisaya. Tin-awon nako, nga ang Binisaya o Bisaya wala gayod magpasabot og Sugbo kun Cebu lang, gani layo ra kaayo sumala sa mga katarongan nga gipasupot na sa unahan. Base niini, dili usab nato mapangangkon nga ang Cebuano o Sebwano mahubad nga Binisaya, sumala sa panabot sa uban. Ang Sebwano, hinuon, usa ka matang sa Binisaya kun diyalekto sa Binisaya. Dalaygon ang mga Hilonggo kay nakahatag man silag pihong ngalan (proper noun) sa ilang pinulongan nga mao ang Hiligaynon. Kita nga klase sa mga Bisaya, pabilin tang mingkupot sa general term sa pagpasabot sa atong pinulongan, ang Binisaya. General term ni nga wa magpasabot nga Sinugbo ra, kay gani ang Hiligaynon usa man pod ka matang sa Binisaya. Unsa ba gayod ang Bisaya ug Binisaya? Aron di na ta maglibog ug masayop, gisugyot ko nga tawo o tribu ang Bisaya, ug ngalan sa pinulongan ang buot ipasabot sa Binisaya (puyra sa adyektib pa nga porma niini), segun sa gikahatag nang depinisyon sa nangaging mga gula ning lindog.— (Palihog sundi kini nga kutay: http://standardbisaya.blogspot.com/2008/09/ang-bisaya-ug-ang-binisaya_26.html)

Tandia ang Edited ug ang Unedited

Ni E.S. GODIN Atong saw-an kining usa sa mga gula sa lindog nga "Teenage Confession" sa magasing Bisaya nga migula niadtong Disyembre 10, 2008. Napilian nako ni nga himoong usa sa mga espesimen sa atong pagtuon sa pinulongang Binisaya gumikan sa pipila ka katarongan. Una, napanid-an nako nga ang lengguwahe sa tagsulat hilabihan kaimpluwensiyado sa Tinagalog o ang giilang nasodnon, ang Filipino. Kini ang usa sa akong nabantayan nga kon dili ta magkabana, posibleng mabihag ang atong Binisaya ngadto sa pagka Tinagalog, nga sa ato pa, ang Binisaya ug ang tinagalog magminyoay ug mahimong usa. Kay gani niini pa lang, nahadlok ko nga kini Binisaya pa tuod ang mga pulong apan sa Tinagalog na nga kahan-ayan. Ang laing katarongan sa akong gipang-edit mao ang labihan ra sab kapuristang tono sa tagsulat diha sa pipila ka paggamit sa mga pulong. Hinuon, posible nga akoa ra sab ning personal nga panan-aw. Mao man goy akong tuyo nga sa sinulat nga youth oriented sama niining TC, kinahanglan nga bation sa mga magbabasa nga duol kaayo sila niini. Ug usa ka paagi mao ang paglikay sa paggamit sa karaang mga pulong nga estranyo o kaha korni nang pamation para sa mga batan-on. Base god sa akong gamayng kasinatian, ang paagi pa lang sa paggamit sa lengguwahe (estilo) sa usa ka mait-ong magsusulat, usa na ka arte. Ang mga nanulat god karong panahona sa Binisaya, mosugot tag sa dili, nabahin ra sa tulo: (1) Ang mga magsusulat nga hilabihan kamagarayon, kabinulakan (flowery) ang hinan-ayan nga abi nimog nakalamoy og diksiyonaryo; (2) Ang mga nagsugod-sugod nga klaro pod kaayong nagpangapkap (sa Tinagalog pa, nangangapa) sa ilang bokabularyo mao nga wala pay maaninaw nga tin-awng tingog; ug (3) ang pipila nga nag-isip sa ilang lengguwahe nga laing elemento sa ilang arte. Buyno, ania ang espesimen:

Original/Unedited "Internet" ANDAM na ba mo, mga kahindog ko? Maayo na ba kamong pagkapuwesto sa lingkoranan ug nagbasa na sa lain na sab nga sugilanon nga gidalit karon ning atong lindog dinhi sa pinangga natong Bisaya? Na, di na ta magdugay aron kahatagan og katagbawan ang inyong kaugalingon. Dear Ms. Vera, Third year college ako karon. Wa pa gyod makasuway og trato. Daghan ang nag-ingon nga guwapa ko. Mituo sab ko, uy, daghan man sab ang nangulitawo nako. Apan wa silay suwerte kay wa mopitik ang akong kasingkasing ngadto nila. Tawga lang kog Cely. Kanunay mag-research sa akong klase sa usa ka Internet Café sa Talisay City nga mao sab ang dapit nga akong gipuy-an. Dinhi ko gikaila si Jay, sama sab nako nga estudyante. Sa unang higayon mibati kog paghigugma. Apan may trato na diay siya. Wa ko magdahom nga nahimo ko siyang problema kay nangulitawo man siya nako. Kanunay kong awayon sa iyang girlfriend, nga palay-an ko si Jay. Maghilak god ko ug si Lemuel nga nagpadayon sa pagpangulitawo nako bisan gipakyas ko na siya, maoy sumbongan ko sa akong mga kasakit. Aron hisabtan ninyo ang tanan, ingon niini ang nahitabo. KANUNAY ko ikaabot si Jay sa Internet Café. Mahiligon ako sa internet. Kon may assignment ako sa eskuylahan, sa internet dayon ko mag-research. Mitan-aw siya nako. Gipahiyoman ko niya. Mibawos sab kog pahiyom. Sa akong tan-aw, sama kamig edad, mga 19 anyos. Guwapo si Jay. Husto sa katas-on. Iya kong giduol ug nakig-ilaila siya nako. Pagkahuman kog internet, migawas dayon ko. "Huwat una, Cely." Mihunong ko ug milingi. Misunod diay si Jay nako. "Alas tres pa man, puyde bang dapiton tikag snack. Diha lang god sa atbang." Mahigalaon ang tingog ni Jay. Mapahiyomon. Gitan-aw ko ang iyang gitudlo. Usa ka Jollibee. Nahunahuna nako nga way daotan kon dawaton ko ang iyang imbitasyon. "Okay." Samtang nag-snack kami sa maong kan-anan, every now and then, motutok si Jay nako. Makaduko ko sa iyang tinan-awan nako. Wa ko makasabot sa akong gibati niadtong tungora. First time ako nga nakabaton sa maong feeling. Ug ambot ba, morag gaan man kaayo ang akong buot dihang nangayo siya sa number sa akong selpon. Gitagaan dayon nako siya. Apan mibati kog kauwaw nga mangayo sa iyang number. Maong wa ko mangahas sa pagpangayo niya. Medyo nahasol ko nianang pagka gabii. Wa dayon ko makatulog. Mobangon ko sa akong kama, unya mohigda na sab. Mitingog ang akong selpon. Wa ma-registered sa akong phonebook ang number sa nagpadalag message. Akong gibasa. "Gd eve. Tulog ka na? – Jay" Wa ko makapugong sa akong kaugalingon. Dihadiha mibati kog kalipoay nga si Jay diay ang nagteks nako. Gireplayan ko siya. "Gd eve, too. Wa pa ko tulog." Mireplay sab dayon si Jay. Ug nagteksanay kami niadtong gabhiona. Ug mao kadto ang sinugdanan sa tanan. Nagkasuod kami pag-ayo si Jay. Kanunay kaming adunay komunikasyon pinaagi sa selpon. Magkita sab kami kanunay sa suki namong Internet Café. Hangtod nga nangulitawo siya nako. "Give me enough time, Jay. Di dali ang pagtugkad sa gibati. Di pa ko kaseguro kon love ka ba sab nako." Seryoso ko kay alang nako, ang maong sitwasyon di kaduwaduwaan. Daghan na kog nadunggan nga sakit ang kapakyasan sa unang gugma. "Okay lang, Cely. Maayo man sab nga di ka magdali-dali sa paghukom." Nanglabay ang mga adlaw, kanunay ang among communication ni Jay sa selpon. Ug kon magkakita kami sa internet, sa di pa kami mamauli, mag-snack kami sa Jollibee. Usa ka hapon sa akong paggawas sa gate sa unibersidad nga akong gitunghaan, usa ka babaye ang misugat nako. Nagkusmod siya. Guwapa ang maong babaye. Nag-uniporme sa eskuylahan. Parehas nako og edad sa akong banabana. "Ikaw ba si Cely?" Isog ang tingog sa babaye. "O-Oo." Mubo kong tubag. "Ako si Miraflor. Girlfriend ni Jay. Dunay nakasumbong nako nga kanunay mong magkita si Jay sa internet ug mangaon sa Jollibee. Palay-i si Jay aron di ta magubot!" Wa na ko makahimo sa pagtubag kay nagdaling mibiya nako si Miraflor. Dugay-dugay gyod kong nakalihok. May nabatyagan kong kasakit sa akong dughan. May trato diay si Jay. May pipila gyod ka lusok sa luha ang nanglugmaw sa akong mga mata, kay niadtong tungora natugkad ko na sa akong kaugalingon nga gihigugma ko si Jay. Pagka gabii, miteks nako si Jay. Wa ko siya replayi. Naghilak ko sa akong lawak. Ug dihang nagkita kami sa Internet Café, wa ko siya pakitaig maayong pagtagad. "W-What’s wrong, Cely?" Nakita ko ang kabalaka sa nawong ni Jay. Gisultihan ko siya bahin kang Miraflor. "Nganong gililong mo siya nako, Jay?" Milingiw ko. Di ko gusto nga makita ni Jay ang pagpamula sa akong mga mata. "Tinuod nga may relasyon kami si Miraflor, Cely. Ug di na sab kinahanglang isulti ko pa siya nimo. Break na kami sa wa pa ko mangulitawo nimo. She’s nagger. Demanding. Di makamaong modawat og katarongan. Kanunay kaming mag-away. Di siya ang babaye nga angay kong mahalon." Wa ko motuo sa gisulti ni Jay. Gibiyaan ko siya. Ug nianang pagka gabii, namisita si Lemuel nako. Usa ka lalaki nga nag-antos sa iyang gugma nako. "Nganong ingon ani, Lemuel? Nahigugma na ko, apan kasakit ang akong naangkon." Gisulti ko kang Lemuel ang tanan. "Kon tagaan mo lang unta akog higayon nga higugmaon, Cely, di ka masakitan. You know how much I love you." "Ayaw dugangi ang akong kaguol, Lemuel. Please. Inigsoon lang gyod ang akong pagtan-aw nimo. I’m very sorry gyod." Gianugnan ako sa gugma ni Lemuel nako. Seryoso kaayo siya nako. Apan di ko sab mapugos ang akong kaugalingon sa pagmahal niya. Si Jay ang akong gihigugma. Usa ka hapon, nakita ko si Miraflor nga malipayon kaayo uban sa usa ka lalaki. Nag-agbay kaniya ang lalaki. Sa ilang mga lihok ug reaksiyon, akong nasuta nga managhigugmaay sila. Nahunahuna ko si Jay. Husto siya. Di angay mahalon ang babaye nga sama kang Miraflor. Mituo na ko kang Jay nga gimahal niya ako. Niadtong tungora, nahanaw ang tanang kasakit nga akong gibati. Ug nakahukom ako nga sugton na si Jay. Wa ko magbasol sa akong pagsugot kang Jay, Ms. Vera. Manggihunahunaon kaayo siya nako. Nabatyagan ko ang iyang gugma, di lang sa lihok ug sinultihan, hangtod na sab sa buhat. Dako siyag respeto sa akong pagka babaye. Di gani siya mokupot sa akong kamot kon manuroy kami. Daan ko na siyang giingnan nga mohuman una kami sa among kurso una pa maghunahuna og buhat nga di angay buhaton sa among relationship. Masibuton kaayo siya. Ug karon, malipayon kami sa maong relasyon. Salamat kaayo sa pag-publish mo ning akong kaagi. INGON gyod ani ang gugma, mga kahindog ko. May thrill gyod. Hangtod sa sunod issue. Bye-bye! — Final/Edited "Internet" ANDAM na ba mo, mga kahindog? Maayo na ba mong pagkapuwesto? Na, di na ta magdugay aron kahatagan og katagbawan ang inyong kaugalingon. Dear Ms. Vera, Third year college ko karon. Wa pa gyod makasuway og trato. Daghan ang nag-ingon nga guwapa ko. Mituo sab ko, uy, kay daghan man sab ang nangulitawo nako. Pero wa silay suwerte kay wa mopitik ang akong kasingkasing ngadto nila. Tawga lang kog Cely. Kanunay kong mag-research sa usa ka Internet Café sa Talisay City nga mao sab ang dapit nga akong gipuy-an. Dinhi ko gikaila si Jay, sama sab nako nga estudyante. Sa unang higayon mibati kog paghigugma. Apan may trato na diay siya. Wa ko magdahom nga nahimo ko siyang problema kay nangulitawo man siya nako. Kanunay kong awayon sa iyang girlfriend, nga palay-an nako si Jay. Maghilak god ko ug si Lemuel nga nagpadayon sa pagpangulitawo nako bisan gipakyas ko na siya, maoy sumbongan ko sa akong mga kasakit. Aron hisabtan ninyo ang tanan, ingon niini ang nahitabo. KANUNAY nakong ikaabot si Jay sa Internet Café. Mahiligon ko sa internet. Kon may assignment ko sa eskuylahan, sa internet dayon ko mag-research. Mitan-aw siya nako. Gipahiyoman ko niya. Mibawos sab kog pahiyom. Sa akong tan-aw, kami-kami rang edara, mga 19 anyos. Guwapo siya. Husto sa gitas-on. Iya kong giduol ug nakig-ila-ila siya nako. Pagkahuman nakog internet, migawas dayon ko. "Huwat una, Cely." Mihunong ko ug milingi. Misunod diay si Jay nako. "Alas tres pa man, puyde bang dapiton tikag pang-snack. Diha lang god sa atbang." Mahigalaon ang tingog ni Jay. Mapahiyomon. Gitan-aw nako ang iyang gitudlo. Usa ka Jollibee. Nahunahuna nako nga way daotan kon dawaton ang iyang imbitasyon. "Okey." Samtang nag-snack mi sa maong kan-anan, every now and then, motutok si Jay nako. Makaduko ko sa iyang tinan-awan. Wa ko makasabot sa akong gibati niadtong tungora. First time ko nga mibati og ingong feeling. Ug ambot ba, morag gaan man kaayo ang akong buot dihang nangayo siya sa number sa akong selpon. Gitagaan dayon nako siya. Apan mibati kog kauwaw nga mangayo sa iyang number. Maong wa ko mangahas sa pagpangayo niya. Medyo nahasol ko nianang pagkagabii. Wa dayon ko makatulog. Mobangon ko sa akong higdaanan, unya mohigda na sab. Mitingog ang akong selpon. Wa ma-register sa akong phonebook ang number sa nagpadalag message. Akong gibasa. "Gd eve. Tulog ka na? – Jay" Wa ko makapugong sa akong kaugalingon. Dihadiha mibati kog kalipay nga si Jay diay ang nagteks nako. Gireplayan nako dayon. "Gd eve, too. Wa pa ko tulog." Mireplay sab dayon si Jay. Ug nagteksanay mi niadtong gabhiona. Mao to ang sinugdanan sa tanan. Nagkasuod mi pag-ayo si Jay. Kanunay ming dunay komunikasyon pinaagi sa selpon. Magkita sab mi pirme sa suki namong Internet Café. Hangtod nga nangulitawo siya nako. "Give me enough time, Jay. Di dali ang pagtugkad sa gibati. Di pa ko kaseguro kon love ka ba sab nako." Seryoso ko kay para nako, ang maong sitwasyon di kaduwa-duwaan. Daghan na kog nadunggan nga sakit ang kapakyasan sa unang gugma. "Okey lang, Cel. Maayo man sab nga di ka magdali-dali sa paghukom." Nanglabay ang mga adlaw, way bugto ang among communication ni Jay sa selpon. Ug kon magkakita mi sa internet, sa di pa mi mamauli, mag-snack mi sa Jollibee. Usa ka hapon sa akong paggawas sa gate sa unibersidad nga akong gitunghaan, usa ka babaye ang misugat nako. Nagkusmod. Guwapa ra ba unta. Nag-uniporme sa eskuylahan. Parehas nako og edad, sa akong banabana. "Ikaw ba si Cely?" Isog ang tingog sa babaye. "O-Oo." Mubo nakong tubag. "Ako si Miraflor. Girlfriend ni Jay. Dunay nakasumbong nako nga kanunay mong magkita si Jay sa internet ug mangaon sa Jollibee. Palay-i si Jay aron di ta magubot!" Wa na ko makahimo sa pagtubag kay nagdaling mibiya nako si Miraflor. Dugay-dugay gyod kong nakalihok. Mihuot ang akong dughan. May trato diay si Jay. May pipila gyod ka lusok sa luha nga nanglugmaw sa akong mga mata, kay niadtong tungora natugkad ko na sa akong kaugalingon nga gihigugma nako si Jay. Pagkagabii, miteks nako si Jay. Wa nako replayi. Naghilak ko sa akong kuwarto. Ug dihang nagkita mi sa Internet Café, wa nako siya pakitaig maayong pagtagad. "W-What’s wrong, Cel?" Nakita nako ang kabalaka sa nawong ni Jay. Gisultihan nako bahin kang Miraflor. "Nganong gililong mo siya nako, Jay?" Milingiw ko. Di ko gusto nga makita ni Jay ang pagpamula sa akong mga mata. "Tinuod nga may relasyon mi si Miraflor kaniadto, Cel. Ug di na kinahanglang isulti ko pa siya nimo. Break na mi sa wa pa ko manguyab nimo. She’s nagger. Demanding. Di makamaong modawat og katarongan. Kanunay ming mag-away. Di siya ang klase sa babaye nga akong gipangita." Wa ko motuo sa gisulti ni Jay. Gibiyaan nako siya. Ug nianang pagkagabii, namisita si Lemuel nako, usa ka lalaki nga nag-antos sa iyang gugma nako. "Nganong ingon ani, Lemuel? Nahigugma na ko, pero kasakit ang akong naangkon." Gisulti nako kang Lemuel ang tanan. "Kon tagaan lang unta ko nimog higayon, Cel, di ka masakitan. You know how much I love you." "Ayaw dugangi akong kaguol, Lemuel. Please. Inigsoon lang gyod ang akong pagtan-aw nimo. I’m very sorry gyod." Gianugnan ko sa gugma ni Lemuel nako. Seryoso kaayo siya nako. Pero di sab nako mapugos akong kaugalingon sa pagmahal niya. Si Jay ang akong gihigugma. Usa ka hapon, nakita nako si Miraflor nga malipayon kaayo uban sa usa ka lalaki. Nag-agbay niya ang lalaki. Sa ilang mga lihok ug reaksiyon, akong nasuta nga uyab gyod sila. Nahunahuna nako si Jay. Husto siya. Di angay mahalon ang babaye nga sama kang Miraflor. Mituo na ko kang Jay nga gimahal ko niya. Niadtong tungora, nawagtang ang tanang kasakit nga akong gibati. Ug nakahukom ko nga sugton na si Jay. Wa ko magmahay sa akong pagsugot kang Jay, Ms. Vera. Manggihunahunaon kaayo siya nako. Na-feel nako ang iyang gugma, di lang sa lihok ug sinultihan, hangtod na sab sa buhat. Dako siyag respeto sa akong pagka babaye. Daan na nako siyang giingnan nga mohuman una mi sa among kurso una pa maghunahuna og angay buhaton sa among relationship. Masinaboton kaayo siya. Malipayon mi sa among relasyon. Salamat kaayo sa pag-publish ning akong kaagi. INGON gyod ani ang gugma, mga kahindog. May thrill gyod. Hangtod sa sunod issue. Bye-bye!

Mga Ihap Nga Binisaya niadtong 1668

Paambit ni tig.bantay tig.bantay@yahoo. com Biyernes, Oktuber 3, 2008, 10:38 SH Matod pa, tinagpulo ang ihap sa Bisaya: usa, duha, tulo, upat, lima, unom, pito, walo, siyam, pulo; napulo, karuhaan, katloan… gatos; usa gatos, karuhaan gatos, katloan gatos… yukot (gitawag nato karog "libo"); dumalan (ang Binisayangtawag sa Iningles nga ‘millions’), ang pipila (ka Bisaya) nagtuo nga napulo ka yukot ang dumalan, ang uban usab (nga Bisaya) nagtuo nga usa ka gatos ka yukot ang dumalan, "dumalan sa dumalanan" kon buot nilang ipasabot nga "million millions"; ug kon dili na gyod nila maihap tungod sa kadaghan, magpabula sila sa ilang baba sa imong atubangan dayog ingon "bura-buraan" nga nagpasabot "labaw kadaghan nga sama sa bula sa baba, dili na gyod maihap. dugang: 24 = upat ug karuhaan 36 = unom ug katloan (Makita kini sa sinulat ni Alcina niadtong 1668)--

Ang Gamhanang "TA"

Ni E.S. Godin Bisaya, Nobiyembre 5, 2008 Ang pulong "ta" way kalainan sa kugita nga daling makaadap sa iyang palibot depende sa iyang nahimutangan. Usa kini ka gamhanang pulong nga nagdala og lainlaing panagway. Ania: 1.) TA— isip panghulip (pronoun), baryasyon sa "kita". Mga Pananglitan: Maayo pag mangadto ta sa Ayala. Mag-unsa man ta didto? Manan-aw tag (ta og) sine. Dili ta manglakaw kon di ta makakaon. 2.) TA— isip panghulip (pronoun), espesyal nga porma sa "ako" o "ko". Kon namatikdan ninyo, ang "ta ka" maoy laing porma sa "ko ikaw". Nga sa ato pa, ang "ta" nagrepresentar sa "ko" sanglit dayag man nga ang "ikaw" mahimo sang "ka" usahay. Mga Pananglitan: Hagkan ta nuon ka ron. Sige, kay ikeha ta man kag marital rape. Ah, ayo kag din-a ta ka hagkan. Sipaon nuon ta ka. Angay sab matikdan nga ang "ta ka", pagasulaton o pagalitokon sad usahay sa iyang contracted form nga "tika"— nga nagpasabot gihapog "ko ikaw". Apan timan-i nga ang "tika" pagasulaton na lang nga usa ra ka pulong (one word)— dili buwagon. Kini tungod sa katarongan nga usa na man kini ka kinontrak— sa ato pa, gitapi, gihiusa, gidugtong. Gawas pa, ang "ti" dili lehitimong pulong— walay identity— maong dili mahimong ibuwag pagsulat. Mga Pananglitan: Ah, ayo kag din-a tika hagkan. Sipaon nuon tika. 3.) TA— dinaklit (shortcut) nga porma sa "tana". Medyo kataw-anan ni pero tinuod nga hiyas sa atong Binisayang Sinugboanon. Kon kanus-a nagsugod kining uso sa paglaktod (shortcut) sa mga pulong, butang nga wa pa nato matino. Pero tan-awa, nakabantay ba mo nga ang "tana", minubo ra sad sa "tara na"? Ug kining "tara na", di ba masabot man nga short form ra sad sa "adto na ta na" o sa mas taas nga porma nga "moadto na kita, sige (o dali) na"? Mga Pananglitan: Tana. Ta.

Pagpangita sa Sayop 1

Ni E.S. Godin Kon wa kay lingaw, nan, aniay kalingawang pangpaabtik sa sensibilidad nga Bisaya. Sayon ra. Pangitaa lang ang kalainan o giedit nga porsiyon ug sutaa kon nganong giedit? Sa matag zodiac sign, may usa ka pulong nga giusab. Unedited LEO (Hulyo 23 – Agosto 23) – Makatagbo kag daghang kaila sa tambongan mong seminar. Motamod ang makapaminaw sa imong mga suhestiyon. Ipadayon mo ang imong gilarawng pagtukod og negosyo. Pun-an mo ang imong kakugi. Makipagtagay sa saro sa kalipay. Biyernes ang suwerte mong adlaw ug 7, 3, 8 ang palaran mong numero. VIRGO (Agosto 24 – Septiyembre 23) – Niining semanaha daghan ang mosaksi sa imong imbensiyon. Di mo lung-an ang pagtuki sa siyentipikanhong kamatuoran. Dako kag matampo alang sa kalamboan. Makipaghimamat ang kanhi mong higala. Masumpayan ang naputol nga relasyon. Suwerte mong adlaw ang Miyerkoles ug palaran mong numero ang 4, 6, ug 2. LIBRA (Septiyembre 24 – Oktubre 23) – Molugak ka sa hiwi mong baroganan. Ipadayon mo ang pagbag-o sa imong batasan. Makipag-uliay kag maayong kabubut-on sa imong igsoon. Itingob mo na ang panahon sa pamilya. Hulipan ang pagkulang sa imong minahal nga nahiubos kanimo. Lunes ang suwerte mong adlaw ug 3, 5, 1 ang palaran mong numero. Edited LEO (Hulyo 23 – Agosto 23) – Makatagbo kag daghang kaila sa tambongan mong seminar. Motamod ang makapaminaw sa imong mga suhestiyon. Ipadayon mo ang imong gilarawng pagtukod og negosyo. Pun-an mo ang imong kakugi. Makigtagay sa saro sa kalipay. Biyernes ang suwerte mong adlaw ug 7, 3, 8 ang palaran mong numero. VIRGO (Agosto 24 – Septiyembre 23) – Niining semanaha daghan ang mosaksi sa imong imbensiyon. Di mo lung-an ang pagtuki sa siyentipikanhong kamatuoran. Dako kag matampo alang sa kalamboan. Makighimamat ang kanhi mong higala. Masumpayan ang naputol nga relasyon. Suwerte mong adlaw ang Miyerkoles ug palaran mong numero ang 4, 6, ug 2. LIBRA (Septiyembre 24 – Oktubre 23) – Molugak ka sa hiwi mong baroganan. Ipadayon mo ang pagbag-o sa imong batasan. Makig-uliay kag maayong kabubut-on sa imong igsoon. Itingob mo na ang panahon sa pamilya. Hulipan ang pagkulang sa imong minahal nga nahiubos kanimo. Lunes ang suwerte mong adlaw ug 3, 5, 1 ang palaran mong numero. Kining maong ehersisyo maoy pagpaigmat sa atong sensibilidad tali sa Binisaya ug sa Tinagalog. Nakita ba nimo ang kalainan? Atangi ang sunod nga dugang lingaw!