Mga pulong minubo o linaktod

Ni E.S. GODIN Bisaya Mayo 28, 2008 KITANG katawhan mahiligon kaayong mopamubo (shorten) o mopalaktod sa litok sa mga pulong pahiuyon sa estilo ug uso o kaha pagpasayon sa paglitok nga dili bikil sa dila. Bisan sa ubang pinulongan anaa usab kining pagmubo, pananglit sa "because" nga gihimo na lang "coz", ubp. Sa Binisaya, may duha ngadto sa tulo ka pulong nga gimubo o gilangkob aron paglaktod sa litok. Kini pagasulaton nga sumpay o usa na lang ka pulong (one word) sanglit lisod man hisabtan kon ibulag ang letra o silabang gilaktod paglitok. Pananglit, ang pulong "ayaw", hisabtan pa ba kon sulaton na lang "ay"? Ania ang pipila nga akong nahagpat: akoy (ako ing)— Akoy nagkaon sa saling bahaw dihas lamesa ana (niana /ingon niana)— Sama ana ron, unsaon pa nimo pag-adto nga gauwan man! Aw, sige, ana na lang. ani (niani)— Unsaon ta man ani nga ngitngit man! awa (tan-awa)— Awa na nuon na ron. aybya (ayaw baya)— Aybya mo pangutot, ha! aybyag (ayaw baya og)— Aybyag lakaw kon di pa ko maabot. aygyod (ayaw gayod)— Aygyod paglakaw. aygyog (ayaw gayod og)— Aygyog kaon ana. ayko (ayaw ko)—Ayko ilara, Syo! aykog (ayaw ko og)— Aykog samoka, Ga, ha! aylag (ayaw lang og)— Aylag adto, Dong. aylang (ayaw lang)— Aylang paglakaw. aymig (ayaw kami og)— Aymig pakan-a anang pan-os. aymog (ayaw kamo og)— Aymog lakaw kon way pamahaw. ayna (ayaw na)— Ayna lang to bayri. aynag (ayaw na og)— Aynag usab, ha! ayni (ayaw kini)— Ayni palabya, Pre, kay tagsa ra ni mahitabo. aynig (ayaw kini og)— Aynig abseni, Pre. ayno (ayaw kuno)— Ayno pag-adtog gabii. aynog (ayaw kuno og)— Aynog kaon kon di siya maabot. ayra (ayaw ra)— Ayra god paglangas dinha. ayrag (ayaw ra og)— Ayrag pabadlong, god! dik-a (dili ka)— Dik-a patuo!dik-o (dili ko)— Dik-o moadto, uy! dim-an (dili man)— Dim-an sad sila mangadto. dim-i (dili mi / dili kami)— Dim-i kaadto kon dik-a moadto. din-a (dili na)— Aw, din-a lang. ingana (ingon niana)— Ingana man gyod nag mahubog bataa. inganaon (ingon anaon)— Inganaon pagluto og humba. ingani (ingon niani)— Ingani man pirme ilang sud-an. ingato/inato (ingon niadto)— Ingato baya ilang balay. ingini (ingon niini)— Di ingini ilang kahimtang, uy! ini (niini)— Sama ini kadako ilang balay. kato (kadto)— Kato diayng ila ni Undo, ingani man pod. katong (kadto nga)— Katong buanga to nga gadako lang mata. marika (umari ka)— Marika ka ra, Inday. mayna (maayo na)— Mayna kaayo ni ipares sa bahaw. maynana (maayo niana)— Maynana idespatsar na lang. maynani (maayo niani)— Maynani ibaligya gyod. maypa (maayo pa)— Maypa tuod. saman (unsa man)— Saman, sugot mo? samay (unsa man ing)— Samay dugayan god! siyay (siya ing)— Siyay nagkawat sa akong bawon. wam-an (wala man o wala na man)— Wam-an kahay problema? wam-ay (wala man ing)— Aw, wam-ay misupak. wan-a (wala na)— Wan-a man kaha, larga na. wan-ay (wala na ing)— Wan-ay lain? uska (usa ka)— Nalimtan nuon namo ang uska sakong bugas. silas (sila si) Nangadto silas Tomas ug Paeng sa Sugbo. Kining mga pulonga magamit kaayo labi na diha sa karakterisasyon o pagpakita og kaakto sa hitabo. Pipila lamang kini ug lagmit may daghan pa kon libwason gayod pagsiksik. Angay Timan-an: Kiniy usa sa mga hinungdan nga dili gayod angay butangan og apostrope ang mga pulong gitapo o gihugpong (contract) o giwagtang (omit) pagtimaan sa mga letrang nawala o nadugang sama sa gisagop nga estandard sa ubang pinulongan. Labihang daghana niini diha sa Binisaya ug busa ang paggamit sa apostrope, gawas nga makahatag nag kalaw-ay sa panan-aw, lagmit pa nga makamugna lang nuog inkonsistensi.