Monday, March 27, 2017

Sagad nga Batadilan-ong mga Termino sa Binisayang Sinugboanon

(Common Grammatical Terms in Cebuano)

abakadhan, [abakada•han], alphabet
abrebisyon, (Sp. abreviacion) abbreviation; shortening. syn. minubo
adhetibo, (Sp. adjetivo) adjective. Syn. pungway (pulong panghulagway)
akademiya, n. (Sp. academia) academy; academic circles, academe (formal), university, university circles, college circles
alapaapon nga pagpintal/pinintal, abstract painting
alpabeto, alphabet
an, suff. (referring verbs & nouns)
anan, suff. (referring adjectives)
artikulo, (Sp. articulo) article
asento, (Sp. acento) accent
bagay sa pinulongan, type of language
bansilag, slogan
baryasyon, n. (Sp. variacion) variation, variance
basahon, 1. [basa•hon], reading material i.e; magazine, books, newspaper etc. 2. To read; will read
basahonan, [basa•hon•an], (Sp. librario) library
batadila, grammar
batadilan-on, grammatical
Binisaya, 1. n. – language of the Visayans; 2. adj. – of or pertaining to Visayans
Binisayang Sinugboanon, a name of language, the Cebuano language
Bisaya, a person living (since birth) or who have descendants from Visayan Island
bokal, vowel
daghanan, plural
dailos, glide; slide
duhanog, diphthong
duhog, declense; declension
espeling, spelling; also (see) panitik
gamotpulong, rootword
gramar, simp. of (see) gramatika
gramatika, (Sp. gramatica) grammar
hanaysay, syntax
hulot, paradigm
idiyoma, (Sp. idioma) idiom; 1. the dialect of a people, region etc. 2. the usual way in which words of a language are joined together to express thought
idyom, simp. of (see) idiyoma
iglalanggikit, var. of panglanggikit
kailhanan, identity
kapahayag, sentence
kapulongan, vocabulary
kapulonganong mga pulong, vocabulary words
kapulongnan, dictionary
katalian, interrelationship
katangdian, analogy
katingog, consonant
kinatawhan, gender
kinatumhaan, university. also unibersidad
kiye, gender; either of the two reproductive categories, male or female; the sex of a person or organism (often used euphemistically to avoid the word ‘sex’)
langgikit, affix
latid, rule
lengguwahe, (Sp. lenguaje) language, dialect. Syn. pinulongan, sinultihan
lingguwistik/a/o, (Sp. linguistica) linguistic
lipaka, reaction. also (see) liskuhag
liskuhag, react; reaction
litpung, syllable
ludpong, morphemes; also morpema
madinugtungdugtongon, agglutinative
maiyahon, hypostatic
malinubay-lubayon, inflectional
malitpongon, syllabic
malutahon nga pagpintal/pinintal, abstract painting
mamitnaon, ideogramic
mangulaon, transmutic
mapabilinon, homogenic
mapahayagon, declarative
mapahayagong kapahayag, declarative sentence
masumbingayon, figurative
matinagsa-tagsahon, isolating
matukibon, analytical; also (see) tulukibon
matumat, message; also mensahe
milabay nga panahong, past tense
obdyektib— simp. of (see) obhetibo
obhetibo, (Sp. objetivo) objective
obra maestra, paster piece
obra, 1. a work of art; a piece of artwork 2. Work; job. Syn. trabaho
onon, suff. – (referring adjectives)
ortograpiya, (Sp. ortografia) orthography
pagtapos sa sesyon, concluding the session
pahayag, statement
pamantalaan, (Sp. publicacion) publishing house; an institution engage in publishing
panahong, tense
panayag, predicate
pangataposan, conclusion
pangbabaye, feminine
pangdugtongon, preposition
panghangyo, request
panghupot nga pulingan, possessive pronoun
pangkarong panahong, present tense
panglalaki, masculine
panglanggikit, affix; the letter or syllable added to a word to form new word. also (see) langgikit
pangludpong, morphology
pangpihong pungan, proper noun
pangsagarang pungan, common noun
pangsukna nga timaan, question mark
pangsukna, interrogative
pangtawo nga pulingan, personal pronoun
pangtuaw nga timaan, exclamation point
pangtuaw, exclamatory; interjection
pangulhinggikit, postfix, suffix; also (see) ulhinggikit
pangunanggikit, (Sp. prefijo) prefix; also (see) unanggikit
panitik, spelling
panitikong mga pulong, spelling words
panugtong, conjunction. Also (see) tinipon
panultihon, (Sp. proverbio) proverb; sayings
panunganggikit, infix, affix in middle; also (see) tunganggikit
parabola, (Sp. parabola) parable
parapo, (Sp. parrafo) paragraph
patad, pattern
patingog, vowel; also tingogan
pinintal, painting; a work of art
pulingan nga pangtawo, personal pronoun
pulingan, pronoun; also (see) pulingalan
pulongan, phrase
pungan, noun
punglihok, verb
punglihokon, verbal
pungsay, adverb
pungtong timaan, punctuation mark
pungway, adjective
punto, (Sp. punto) point; dot; spot; moment; matter. Punto de bista—point of view
puntuwasyon, (Sp. puntuacion) punctuation
salimuad, inflect or modify
sambingay, (Sp. parabola) parable; a short, simple story teaching a moral lesson.
sanglitanan, paradigm; example or model. Syn. indiganan.
sitpong, phoneme; also ponema
subdyek, subject. Syn. sugpay
sugilagming, short short story
sugilakbit, (sugilanon + lakbit) (Sp. anecdota) anecdote. Syn. anekdota
sugilambong, (Sp. novela) novel
sugilanon, (Sp. cuento) story
sugisayod, definition, also depinisyon
sugpay, subject (of a sentence)
sukaranan nga pulong, baseword
sumbali, anastrophic; metathesis
sumbingay sa pamulong, grammatical term; figure of speech
sumbingay, a figure of speech such as metaphor, simile, hyperbole, etc.
taghuna, concept, also konsepto
taghunadman, psychology
tamdanan sa pagkat-on, learner’s material; learner’s guide
tamdanan sa pagtudlo, teacher’s manual; teacher’s guide
tingogan, vowel. Syn. bokal; patingog
tinipon, conjunction. Syn. panugtong
titik, letter. Syn. letra
tukib, analyze; analytic
tukisuli, research
tulbok, period
tulonog, triphthong
tunganggikit, infix
ugbay, object
ulhinggikit, postfix; suffix
umaabot nga panahong, future tense
unanggikit, prefix
undanon, substantive
usahan, singular

Thursday, March 23, 2017

Family Generations

GLOSSARY OF TERMS:
SCIENCE, FAMILY, AND HEALTH
(TALASTAS SA MGA LUGPONG:
ALAMDAG; BANAY; UG ALIMGAS)

Ni Dr. Jes B. Tirol, Ph.D

Likwa Sa Banay [Family Generation]

agaton – male ancestor
anak – child
apo – grandchild
apohan – grandparent
apo-sa-sungay – great-grandchild
apo-sa-sungkod – great-great-grandchild
apo-sa-tuhod – great-great-great-grandchild
ginikanan – parent
hinulaw – great-great-great-great-great-grandchild
saumag – great-great-great-great-grandchild
ubo – female ancestor

Mga Katalian sa Banay [Family Relations]

adje; adye; kompare – compadre
ama-ama – stepfather
amahan – father
amaon – wedding godfather
anak – child
anakon – godson/daughter
apohan – grandparent
asawa – wife
balai; komare – comadre
bana – husband
bayaw-nga-babaye – sister-in-law
bayaw-nga-lalaki – brother-in-law
bilas – in-law relation with their wife/husband as sisters or brothers
binalaye; binaje – son/brother’s wife
hablos – half-brother/sister
humagbos – step-child
ig-agaw– cousin
igso – godson/daughter to godparent’s children
igsoon – sibling
igsoon-nga-babaye – sister
igsoon-nga-lalaki – brother
ilo – orphan
ilo-nga-tuwapos – orphan of both parents
inahan – mother
ina-ina – stepmother
inaon – wedding godmother
iyaan – aunt
kabanay; paryente– kinsman
kagupa – clansmen
maninay – baptismal godmother
maninoy – baptismal godfather
mulmulo – orphan and only one alive
ugangan – parents-in-law
ugangan-nga-babaye – mother-in-law
ugangan-nga-lalaki – father-in-law
umagad – daughter/sister’s husband
uyoan – uncle

Mga Pangtahod [Address of Respect]

amba; senyor Рsir, se̱or
ana; senyora – ma’am; madam
binot – gentleman
ginang Рmrs.; mistress/se̱ora
gining Рmiss; se̱orita
ginong Рmister; se̱or/se̱orito
ingko – 3rd eldest brother
insi – 3rd eldest sister
iya – old women
iyo – old men
kamahalan – highness; excellency
lola; uyang – grandma
lolo; uyong – grandpa
luming – lady
mama; nanay – mommy
mana; manding – 4th eldest sister
manang – eldest sister
manay – 2nd eldest sister
mano – 4th eldest brother
manong – eldest brother
manoy – 2nd eldest brother
palihog – please
salamat – thank you
tabi – excuse me
tangba – reverend/reverend father
tatay; papa – daddy
tinahod – respected
tinamod – esteemed
uray – old female relative of parents
walay sapayan – you’re welcome

Mga Panimbaya [Greetings]

abay; bay – comrade
abi; abi diha – hello; hi there
abi-abi; hangop – to greet (entertain)
alap – toast (with advise)
ayo-ayo– good luck.
ayop – welcome.
halin pa ba?– (old way) How are you?
komosta – (Sp. como esta) How are you?
kuwin; lamano – (Sp. la mano) handshake.
maayo man – I’m fine.
maayong gabii – good evening
maayong hapon– good afternoon.
maayong ngilit sa gabii– good night.
maayong udto– good noon.
mohalin pa ba? – (old way) I’m fine.
pabuos – salute
pag-amping/amping – take care.
salabat – toast (to one’s health)
tamiaw– to greet (encounter on the way)
timbaya – to greet (pay respect)

Mga Matang Sa Direksiyon [Types of Direction]

amihanan – north
amihanang kasadpan – northwest
amihanang silangan – northeast
habagatan – south
habagatang kasadpan – southwest
habagatang silangan – southeast
hawin; tutok – zenith (Sp. cenit)
kalundan – occident
kasadpan – west
silangan – east
subangan; sidlakan – orient
ubos; tungod – nadir (Sp. nadir)

Mga Matang Sa Hangin [Types of Wind]

amihan – north wind
batunggala – southeast wind
dumagsa – northeasterly wind
habagat – south wind
kabunghan – northwest wind during cold weather
kanaway – westerly wind
kanaway sa amihan – northwesterly wind
kanaway sa habagat – southwesterly wind
satan; salatan – wind not from normal direction
timog – easterly wind

utala; uta – east-southeast wind

Sanggi

Sanggi
Antolohiya sa mga mananaog nga Balak ug Sugilanon, gipublikar sa Magsusulat Inc.