Dugang Hisgot: Ang Bisaya ug Binisaya

Ni E.S. GODIN Bisaya Disyembre 17, 2008 SA diskusyong birtuwal namo sa e-group sa Lunsayng Bisaya (bisaya@yahoogroups.com), dihay nangutana kon unsa gayod ang Bisaya ug Binisaya. Sa baylo-baylo sa mga hunahuna, misihag sa akong hunahuna nga ang terminong Bisaya nagsukad gyod sa ngalan sa tribu kun kaliwat nga gitawag og Bisaya o Bisayah. Hinuon, posible pod nga ang pinulongang Binisaya maoy gigikanan, mao nga ang kaislahang naokupar sa katawhang naglitok niini nga lengguwahe ginganlag Visayas kun Kabisay-an. Lainlain nuon mig panabot. Pero para nako, ang katawhan kun tribu maoy gitawag og Bisaya. Ang mga tawo nga lumad sa Visayas kun Kabisay-an maoy mga Bisaya. Ang mga Bisaya sa Mindanao, kasagaran kun di man gani tanan nanaggikan sa Kabisay-an, nanglalin ngadto sa Mindanao pagpangita og lunhawng kabuhian. Gitawag kinig sakada. Gani, kadtong dinaghan nga pagpanglangyaw sa mga Bisaya sa Mindanao pinaluyohan man sa gobyerno, awtomatik nga makaangkon og tagsa ka 20 (20 ektaryas), sa tuyo nga matikad ang hambon ug lapad nga kayutaan niini. Karon, ang terminong Binisaya, sa gramatikanhong pagsusi, usa ka adjective form, nga nagpasabot og "iya sa mga Bisaya". Anhi dinhi maapil ang lengguwahe— ang pinulongan nga iya sa mga Bisaya. Masubay nga ang termino sa sinugdan usa ka adjective nga nahimo nang noun isip ngalan sa pinulongan. Apan kining ngalana, usa sab ka heneral nga termino kay ang mga Bisaya nabahin man pod sa lainlaing kaliwatan: Waray, Hilonggo, Bol-anon, Butuanon, Sikihodnon, Masbatenhon, ubp. Ang mga lumad sa Mindanao sama sa Higaonon, Bagobo, ubp. dili gyod mga Bisaya. Usa sila ka lahi nga tribu, gani ang ilang pinulongan dili man pod diyalekto sa Binisaya. Ang ilang pinulongan usa gyod ka yunik nga lengguwahe— dili kay diyalekto lang sa Binisaya, usa ka katarongan mao nga dili kini magkasinabtanay sa Binisaya o wala magsawo og managsamang semantika kun batadilan-ong han-ay. Ang pag-ila god sa diyalekto ug lengguwahe, sumala sa mga lingguwista, mao man kon managsama ba kini o nagsawo ba kini og gramatikanhong estruktura, bisan tuod may kalainan sa mga pulong ug terminolohiya. Ang Binol-anon maoy klaro kaayong eksampol isip diyalekto sa Binisaya. Ang Sinugboanon usa sab ka diyalekto sa Binisaya ug uban pang gugagmayng diyalekto kun baryasyon diha sa kalungsoran. Ang Hinilonggo ug Winaray, bisan may kalahian na, apan maila nga diyotay ra kaayog diperensiya, mas dakog porsento ang kapanagsamahan. Pananglit, ang KINI, INI ra sa ila, ang ATO, ATON ra sa ila, ang ANG, AN ra sa ila. Tataw nga duol pa gayod kaayo kining mga pinulongana, busa, maisip pa kini nga diyalekto sa Binisaya. Tin-awon nako, nga ang Binisaya o Bisaya wala gayod magpasabot og Sugbo kun Cebu lang, gani layo ra kaayo sumala sa mga katarongan nga gipasupot na sa unahan. Base niini, dili usab nato mapangangkon nga ang Cebuano o Sebwano mahubad nga Binisaya, sumala sa panabot sa uban. Ang Sebwano, hinuon, usa ka matang sa Binisaya kun diyalekto sa Binisaya. Dalaygon ang mga Hilonggo kay nakahatag man silag pihong ngalan (proper noun) sa ilang pinulongan nga mao ang Hiligaynon. Kita nga klase sa mga Bisaya, pabilin tang mingkupot sa general term sa pagpasabot sa atong pinulongan, ang Binisaya. General term ni nga wa magpasabot nga Sinugbo ra, kay gani ang Hiligaynon usa man pod ka matang sa Binisaya. Unsa ba gayod ang Bisaya ug Binisaya? Aron di na ta maglibog ug masayop, gisugyot ko nga tawo o tribu ang Bisaya, ug ngalan sa pinulongan ang buot ipasabot sa Binisaya (puyra sa adyektib pa nga porma niini), segun sa gikahatag nang depinisyon sa nangaging mga gula ning lindog.— (Palihog sundi kini nga kutay: http://standardbisaya.blogspot.com/2008/09/ang-bisaya-ug-ang-binisaya_26.html)