ANG MGA PULONG "ASA", "HAIN" ug "DIIN"

Ni MAR MAÑUS, JR.
5168 Basak-Iba, Lapulapu City


SA gula sa Bisaya, Agosto 12, 2009 napatik ang sinulat ni John Tam. Ybañez nga nag-ulohan "Kining Atong Pinulongang Sinugboanon" nga nagtuki sa mga sayop nga pagkagamit sa atong pinulongan diin maoy iyang gitumbok ang mga magsisibya sa radyo nga kasagaran sayop ang batadila (grammar) nga gigamit.

Pagkahuman nakog basa sa maong sinulat ni JTY, nasibot ko sa paghan-ay usab sa akong mga panahom – sa akong mga naobserbahan nga sayop usab sa mga tawo nga akong nadunggan sa matag adlaw nakong pagsakay ngadto-nganhi sa balay ug sa akong gitrabahoan.

Ang akong topiko karon akong gi-focus sa sayop nga pagkagamit sa mga pulong ASA, HAIN ug DIIN. Magpanglingo-lingo ko kon makadungog na kay sagad gayod sa mga tawo, ang gipanggamit mao na lang ang ASA. Ambot og wa ba kaha makamatikod ang uban niini?

Lahi ang atoang Binisaya ug mas specific kaysa sa Tagalog ug English. Ang English usa ray ila, ang WHERE ra. Sa Tagalog usa ra pod, ang SAAN. Kita adunay ASA, HAIN ug DIIN (nga may baryasyon pa gayod nga DIS-A).

Pananglitan sa English: WHERE are you going? WHERE did you came from? WHERE are you now?

Sa Tagalog: SAAN ka pupunta? SAAN ka galing? SAAN ka ngayon?

Sa ato: ASA ka paingon? DIIN ka gikan? HAIN ka karon? O, di ba, tulo ang ato ug usa ray ila?

Apan subo kaayong palandongon nga kasagaran sa akong madunggan, ang gigamit mao na lang gyod ang ASA. Kanang magsakay ko sa matag adlaw sakitan kaayo ko ilabi na nga usa ko sa nagpalambo sa atong pinulongan. Tiaw bay moingon man ang drayber, kanang duna nay moplete nga akong kasakay: "ASA manaog ning baynte?" Kana husto apan sundan man sa pag-ingon: "ASA gikan?" Na, DIIN na untay gamiton – "DIIN gikan?"

Lain pa, dunay moingon: "ASA man ang sundang?" (Na, molakaw diay ang sundang? Ang ASA ipangutana kana ngadto sa molakaw. Ang husto unta: "HAIN man ang sundang?"). ASA man diay si Pedro ron?". (Ang husto: "HAIN man diay si Pedro ron?") "ASA man ang lapis?" (Ang husto: "HAIN man ang lapis?" Kon mangutana ta sa butang o tawo nga wa diha o mangita ta sa lokasyon niini, HAIN ang gamiton ug dili ASA. Ang DIIN ipangutana ngadto sa nahiabot o bag-ong nahiabot).

Hasta gani sa mga salidang Binisaya sa telebisyon nga nagbase sa Sugbo, mao gihapon, akong namatikdan nga mao gihapon ang pagkagamit sa ASA, inay nga HAIN o DIIN ang angay, ASA lang gihapoy gigamit. Mga tadhan na ra ba unta ang mga magsusulat niini kay kasagaran banggiitang mga magsusulat og drama sa radyo.

Unta pinaagi niining tipik nga akong gihisgotan, makaalinggat kadtong ubang kaigsoonan nato sa hustong paggamit sa ASA, HAIN ug DIIN aron nga dili kay pulos na lang ASA ang gamiton. Alang sab niadtong ubang magsusulat nga wala makamatngon niini, angayng mag-amping ta ug maghiusa sa pagpanalipod sa atong pinulongan. Kay diha sa pagpasagad, inay pagpalambo ang atong tinguha, nakatabang na hinuon ta pagsabwag sa mga sayop.—

Baroganan sa Bismag sa Pagpanghulam

Ni E.S. GODIN Associate Editor, Bisaya Sa prinsipyo sa Bisaya magazine sa kasamtangan, wala nato idili ni likayi ang pagpanghulam og mga pulong gikan sa laing mga pinulongan o diyalekto. Kon nanghulam man gani ta sa Iningles ug Kinatsila, nan, nganong dili sa uban? Apan sa pagpanghulam, seguroon ug pihoon nato nga ang pulong lang maoy gihulaman, wala mahaapil paghulam ang estruktura kun kahan-ayan. Kon ang estruktura o kahan-ayan sa lengguwahe maapil nato paghulam, peligro nga sa ngadto-ngadto bihagon ang atoa, inanayng maguba hangtod nga mapukan ug mao nay modominar ang atong gipuli nga sa sinugdan ato lang hinulaman. Busa magbantay ta, mag-igmat, kay ang maong peligro anaa na sa baba ug pangutok sa bag-ong henerasyon. Pila ka batan-on karon, hasta ganing hamtong (gawas sa magsusulat) nga dili maantigong mohan-ay og tul-id nga Binisaya apan hanas mosulat sa Iningles ug ubang dominanteng pinulongan? -- @ _________________ Sa hapsay pagkasulat nga Binisaya, basaha ang magasing Bisaya, maduaw ang bersiyong onlayn sa: http://bismag.pbworks.com

KINING ATONG PINULONGANG SINUGBOANON

Ni JOHN TAM. YBANEZ Station DYKC, Maguikay, Mandaue City Matag karon ug unya atong mabati ang mga pulong nga wala gayod sa atong bokabularyo, mga pulong Binisaya kunohay apan binisayop diay, nga mao hinuoy gisangyaw sa mga sibyaanan ni sa mga magsisibya nga wa gyoy hanaw sa husto ug tukmang Binisaya. SA makausa pa, tugoti ko nga ning ika-79 nga sumad sa pagkahimugso sa Bisaya, akong tukion ang dis-og sa kaugalingon natong pinulongan, ang Binisayang Sinugboanon, nga gimatuto sa mga Bisayista sama ning tagsulat. Buot lang nakong ipahibalo sa mga magbabasa nga nagmahal sa atong dila nga gikan pa sa panahon ni Lapulapu nga samtang atong gihingusgan ang pagpalambo ug pagtisok niini diha sa alimpatakan sa mga bag-ong tubo, aduna usay hut-ong nga padayong mialkontra ug miguba niini ilabi na diha sa mga sibyaanan sa radyo. Matag karon ug unya atong mabati ang mga pulong nga wala gayod sa atong bokabularyo, mga pulong Binisaya kunohay apan binisayop diay, wa pay labot sa mga pulong Tinagalog nga mao hinuoy gisangyaw sa mga sibyaanan ni sa mga magsisibya nga wa gyoy hanaw sa husto ug tukmang Binisaya o kaha wa gyod magmanggad ug magmahal sa atong pinulongan. Pastilan kini sila! Basta masabtan lang sa mga tigpaminaw, hala tira! Morag kusion gyod akong kasingkasing kon makabati kog mga pulong binisayop o Tinagalog nga isaksak sa Binisaya nga ising-al sa mga sibyaanan sama pananglit sa tsansa, paktorya, kolapso, peke, batikos nga unta aduna man kitay atoa sa maong mga pulong. Angayan gyod untang korehian kining maong mga binisayop aron dili maawat sa mga tigpaminaw nga wala upoy hanaw sa lunsayng Binisaya. Adunay usa ka am radio station sa Sugbo nga migamit kanunay sa mga pulong Tinagalog agig pagpaila kunohay sa ilang estasyon, ang kasama mo diin ang mga reporter ug kauban sa buhat usab tawgon og kasama ug pakapinan pa gyod og tatak sa dili pa ang nga’n sa ilang kompaniya. Aduna usay fm station nga nag-promote sa ilang sibyaanan pinaagi sa Tinagalog nga mga pulong nga ingon ini: kailangan pa bang i-memmorize yan? Lain pa gyod mao ang kapuso ug kapamilya nga gipasibaw kanunay sa mga estasyon sa radyo nga iya sa duha ka higanteng tv network sa nasod. Gawas niini, nagkayamukat usab ang batadila (grammar) sa mga balita sa ubang sibyaanan ilabi na sa mga reporter nga mopasupot sa ilang report gikan sa field. Hinuon, alang niadtong walay hanaw sa panulat nga tigpaminaw og radyo, dili gyod makaingon nga kadto sayop basta ila lang masabtan. Apan sa sama natong mga magsusulat, sakitan gyod ta ug makabagutbot sa hilom. Bunga ning tanan, ang atong kabataan dili na hinuon makasabot og lunsayng Binisaya. Agig ehemplo niini mao mismo ang mga anak ug pag-umangkon ning tagsulat. Wala na sila makasabot bisan sa yanong mga pulong Binisaya sama sa pangahoy, mansanas, karmelitos ug daghan pa. Hinuon, aduna upoy mga sibyaanan nga nagpatugbaw sa Binisaya nga takna diha sa ilang panibya. Gani, aduna man koy tulumanon niadto nga nag-ulohan og "Magbinisaya Ta" nga mabati matag Sabado apan gitangtang pod kay gipulihan og binayrang programa. Apan mas daghan gyod ang nanagsangyaw sa dili atong pinulongan o kaha sa binisayop. Mas maayo tingali nga maghiusa ang tanang pundok sa mga magsusulat nga Bisayista pagsaway ini nila o kaha pagluwat og resolusyon aron mabadlong kining sayop nilang binuhatan dinhi sa Sugbo nga inay mahalon ang kaugalingon tang pinulongan ingon sa gisalikway na man hinuon. Kon ato kining pasagdan hayan nga sa kapulihay mapapas sa dayon ang atong pinulongan nga maoy namat-an tag mahayag ug mao nay mopasulabi ang langyaw ug binisayop nga mga pulong nga maoy nakabuyo sa hunahuna ug panabot sa bag-ong henerasyon. Ug kon mao kiniy mahitabo mahulog og way kapuslanan ang tanan nga gitukawan sa atong katigulangan ug kadtong bag-ong diksiyonaryong Binisaya nga giugba nila ni Mlbn. Adelino Sitoy, Rogelio Pono ug mga kauban sa Akademiyang Bisaya. Alang ning tagsulat, husto ang gitinguha nila ni Sitoy ug ubang Bisayista nga mas maayong itudlo diha sa elementarya ang Binisayang Sinugboanon aron nga masilsil kini sa hunahuna sa bag-ong kaliwatan nga mosunod kanato kinsa sumasalop na ang Adlaw. Gawas niini, mas dali usang makat-on ang kabataan sa ilang mga leksiyon kon maoy gamiton ang kaugalingon tang pinulongan sahi sa ubang kanasoran sa kalibotan. Sa tan-aw nako, kon mao kini buhaton sa Pilipinas, segurong daghan gyod ang mahimong propesyonal nga adunay hustong kahibalo sa unsa may ilang gitun-an. Hinuon, dili usab angayng wad-on ang Iningles kay kini man maoy pinulongan nga masabtan bisan diing bahina sa kalibotan. Mao nga samtang sayo pa, angayng pakgangon ang mga tawo nga nagpunayg guba sa atong kaugalingong dila diha sa ilang pagsangyaw sa Tinagalog ug ubang pulong nga dili atoa ug sa mga binisayop nga wa gyod sa atong bokabularyo. Kini mao usay gibarogan ning magasin nga sulod sa hataas nang kutay sa katuigan pabiling mibarog bisan pa sa paglampurnas sa mga unos sa pagsulay. Mabuhi ang Bisaya! — .

Mga Magbabalak nga Ning Panumdoman Kanunay nga Nanggilak!

Ni CHRISTOPHER V. FAJARDO, SR.
Iligan City

Alang kanako, kini nga mga magbabalak dako kaayo og gikatampo sa pagpalambo sa atong pamalak nga Binisaya.

NING talaadlawan sa akong panumdoman ug handurawan, ang pagkapakapa sa mga pako sa atong mga magbabalak, diha sa atong natad sa katitikang Bisaya dili gayod nako kapugngan. Hangtod karon, nagpabilin pa silang mga buhi ning akong alimpatakan, bisan ang uban kanila, dugay na nga mingpahulay sa tagsa-tagsa nila ka mga lubnganan.

Sa mga buhi pa kadto sila ug nakig-uban pa kanato, ang ilang mga balak diha sa mga mantalaang Binisaya ingon sa Bisaya, Silaw, Alimyon, Lamdag, Bag-ong Suga, Salaysayon, ug uban pa kanunay gayod nato mabasahan. Ang mga magbabalak nga ning kasingkasing kanunay nanggilak mao sila si Lucas de Loyola, sa Ormoc City, Vicente Ranudo, Pres. Carlos P. Garcia, Sofio B. Campo, Angel Sabellano, Romulus G. Cabahug, Diosdado A. Alferes, Bonifacio Deiparine, Gaudencio Aumentado, Dativo A. Premacio, Natalio Bacalso, Vic G. Abangan, Ambrocio Suico Sr., ug daghan pa!


Ang magbabalak nga buhi pa nga tighan-ay sa mga balak nga sinukod mao si Magsusulat Mariano F. Mañus, Sr. sa Iba, Basak, Lapulapu City kinsa maoy amahan ni kanhi Managing Editor Mariano Y. Mañus, Jr. ning Bisaya magazine, sa Liwayway Publishing Inc. pa. Ang mga balak niyang ginaray maayong pagkabagay. Sama sa usa ka komposisyon nga awit nila ni Joke Box King Ramon ‘Yoyoy’ Villame, sa Bohol ug kang Max Surban, sa Cebu.
Sa unang panahon, ang balak nga ginaray maoy ampay ta gikan sa mga magsusulat sa kanhi. Bisan gani ang mga balak ni Dr. Jose P. Rizal, Andres Bonifacio, walay mga kamatayon, nagpabilin nga buhi diha sa mga libro. Kadtong mga tawhana, wala gayod igdungog nga nakadaog sa mga bangga sa sinulatay sa nagkalainlaing mga kapunongan sa mga magsusulat sa unang kapanahonan. Ang ilang kabantogan tungod lamang sa ilang pagka bayani sa atong yuta nga natawhan diin ang ilang kaisog ug pagka magsusulat maoy nakapabantogan.

Ang mga balak sa mga magbabalak nga ning kasingkasing kanunay nanggilak, sama sa mga bulawan nga akong gitipigan sulod ning alimpatakan mao ang mga obra nila ni Melchor U. Yburan, Marcelo A. Geocallo, Anito B. Beronilla, Lamberto G. Ceballos, Atty. Junne Cañizares, Atty. Cesar P. Kilaton Jr., Ernesto D. Lariosa, Dr. Melquiadito M. Allego, Ricardo P. Baladjay, Candelario A. Rañises, Dr. Urias Almagro, Nards Ver Melendres, Rald Bol Vestal, Romeo S. Birao, Jose L. Tomarong, Elpedio D. Aranggo Jr., Dr. Leon B. Ilagan nga sa tibuok kong kinabuhi dili ko gayod mahimong mahikalimtan.

Hasta usab ang mga balak nila ni Beeboth H. Duetes, Gregorio A. Tavera, Roger M. Lasco, Sotero Nocos, George E. Pedralba, Ricardo Tobio Sr., Rita Sabellano, Pepito A. Deiparine, Rey de Guzman, Satur P. Apoyon, Ernesto A. Amatiaga, Rogelio S. Pono, Erlando L. Majan, Zil Escabarte, Rudy B. Acero, Juan A. Caminade, Dr. Rudiric S. Rizon, Ludo M. Salcedo, ug daghan pa!

Kining akong sugibalak bahin sa mga magsusulat nga magbabalak, naglakip usab kanila ni Demosthenes N. Agocoy, Ernesto A. Salcedo, Engineer Andres B. Estudillo, Agripino E. Ocampo, Leo M. Gacrama, Roger Solante, Eufrosino Luna, Papias P. Apoyon, Nick O. Pacaña, Brigido B. Alfar, Fred Aying, Bebito B. Aniscal, Ismael Villarino, Canuto "Nuts" P. Gemeran, Sinforosa O. Alcordo, ubp.

Dugang kong nahinumdoman mao si Magbabalak Engineer Diosdado Garces Alesna, uban sa iyang balak nga nag-ulohan: "Ang Tawo nga Ulipon sa Bahandi", dinhi sa Bisaya magazine. Kadto si Magbabalak Diosdado G. Alesna, taga Carcar, Cebu ug suod nga higala nilang Magbabalak Diosdado A. Alferez ug Bonifacio T. Deiparine. Ang iyang balak sa Bag-ong Suga nga nag-ulohan "Ning Mahimayaon mong Sumad," gipahinungod niya kang Mayor Beatres Durano, sa Danao City. Ug hilabihan kini kaanindot tungod sa pagka ginaray. Mao usab si kanhi Movie Editor Loreto C. Sardovia, ning Bisaya nga taga Placer, Surigao del Norte. Gawas sa iyang pagka magbabalak, tigsulat usab sa mga awit nga Binisaya.

Dugang mga magbabalak, nga ning kasingkasing kanunay gayod nagsidlak, mao sila si Bartolome M. Panilagao, ug Miguel C. Obial, sa Pitalo, San Fernando, Cebu.

Dili ko usab mahikalimtan ang mga balak ni Carlos C. Poloyapoy, sa Toledo City. Labi na gayod ang balak ni Dodie Lavandero Mabano, sa Kiwalan, Iligan City. Ug ingon man usab sa balak ni Marcelino V. Clerigo, sa Kamague, Iligan City; kang Magbabalak Braul Edaño, sa Tomas Cabili, Iligan City, ug Gumer M. Rafanan, sa Isabel Villages, Iligan City pa kanhi!

Dili ko usab mahimong hikalimdan ang balak ni Justiniano Navarro, sa Mambajao, Camiguin. Ang mga balak ni Pelagio L. Cabasagan, sa lungsod sa Salay, Misamis Oriental. Dili ko usab angay hitaligam-an sa paghandom ang mga balak nila ni Segundo Mercado, Precil Cañete, Fred Querol, Fernando P. Orong Jr., Temistocles M. Adlawan, Atty. Ramon Bungabong, Gremer Chan Reyes, Pacifico A. Comelang, Antonio Villavito, Roger Lactao, Judge Marciano Camacho Sr., Pol Ababon Aquino, Estanislao T. Empinado, Eutiquiano M. Nadela, Rene A. Cabrera, Lucio Lumontad, Rolando P. Rossel, Marciano C. Bohol, Felixberto Climaco, Candito P. Orit, ug daghan pa.

Alang kanako, kini nga mga magbabalak dako kaayo og gikatampo sa pagpalambo sa atong pamalak nga Binisaya. Bisan ang uban kanila, atua na sa ilang mga lubnganan, apan samtang buhi pa ko ning kalibotan, magpabilin silang mga huhi sa sulod sa akong kasingkasing ug panumdoman.

Pahalipay ning ika-79 nga kasumaran sa atong Bisaya magazine, nga sukad niadtong Mayo 2005 nahailawom na sa higanteng Manila Bulletin Publishing Corporation.—

Paggamit sa Namat-ang Pinulongan, gimando sa DepED

GITAHO ni DepED Secretary Jesli A. Lapus niadtong Hulyo 14 nga ang paggamit sa inahang dila isip medyum sa pagtudlo gikan sa pre-school ngadto na sa Grade III usa na ka polisiya sa Department of Education. Ang DepED Order No. 74, series of 2009, nagpawalay bili sa 35 ka tuig nga bilingual directive nga gihan-ay niadtong 1970s nga ang English ug Filipino lamang ang mga pinulongan sa instruksiyon, bisan pa nga ang English ug Filipino dili maoy unang pinulongan sa kadaghanang Pilipino. Matod ni Lapus nga ang makasaysayanong polisiya nga labing nailhan nga mother tongue-base multilingual education (MLE) nagtumong sa pag-usbaw sa pagkat-on ug pagsangyaw sa Edukasyon alang sa Tanan. Sa paghisgot og pagkaplag gikan sa internasyonal ug lokal nga panukiduki, gilakbitan niya nga: Ang mga magtutuon sayon nga makakat-on sa katakos sa pagbasa sa ilang unang pinulongan kaysa ikaduhang pinulongan. Ang mga tinun-an nga nagsugod na sa pagsulti, pagbasa ug pagsulat sa una nilang pinulongan makakat-on og ikaduhang pinulongan sama sa English, nga labing dali kaysa niadtong eksklusibong gigamitan sa ikaduhang pinulongan. Ang mga magtutuon paspas nga makaugmad sa kognitibo, lingguwistiko ug akademikong kompetensiya sa una nilang pinulongan kaysa ikaduha. Ubos ning bag-ong order, ang Filipino ug English itudlo isip buwag nga suheto sa sayong ang-ang sa elemetarya ug maoy gamitong medyum sa pagtudlo kon ang mga estudyante andam na. Kini nagpasabot nga kon sila nakakuha na og igong kabatid sa duha ka pinulongan, segun sa gideterminar sa DepED. Ang English ug Filipino magpabilin nga nag-unang pinulongan sa pagtudlo sa hayskol, diin ang inahang pinulongan isip kaabag ug dugang nga medyum. Gipatin-aw ni Lapus nga ang MLE ipahamtang lamang sa lebel sa eskuylahan, dibisyon ug rehiyon human mapahiluna ang pipila ka kondisyon. Kini nag-apil sa pag-establisar og molihok nga ortograpiya ug sistema sa espeling, pagtibuok og technical working group nga magbantay sa programa; pag-ugmad, pagprodyus ug pag-apod-apod sa kulturanhong kalambigit apan barato nga mga materyal sa L1; pagbansay sa mga magtutudlo sa MLE; paggamit sa L1 alang sa pagsulay, ug hingpit nga partisipasyon ug suporta gikan sa mga LGU, ginikanan ug komunidad ubos sa konsepto sa school-based management. Ang bag-ong polisiya nagpalapad usab sa alternatibong sistema sa pagkat-on ug sa madaris schools. Ang mga nanagpakabana sa edukasyon sa Pilipinas ug mga eksperto sa lingguwistiks dugay nang nagasinggit alang sa kausaban sa polisiya sa lengguwahe sa edukasyon. Natumbok nila ang dakong kalahian sa lengguwahe sa panimalay ug eskuylahan isip nag-unang hinungdan sa grabeng pag-us-os sa functional literacy level sa nasod, diin taas ang porsento sa nangundang ug diyotay ang nakat-onang kaalam sa mga magtutuong Pilipino. Si Dr. Ricardo Ma. Nolasco sa UP Deparment of Linguistics mitala nga duha sa tulo ka mga Pilipino, nag-edad og 10-64, dili makasabot sa ilang gibasa, base sa surbey sa FLEMMS niadtong 2003. Base sa resulta sa 2008-2009 National Career Assessment Examination (NCAE), ang pagsabot sa gibasa ug abilidad sa pagpanulti sa mga tinun-an nga 4th year high school anaa lamang sa 49.1 ug 43.0 sa publikong tunghaan, ug 57.9 ug 52.1 alang sa pribadong tunghaan. Si Kongresman Magtanggol T. Gunigundo I, sa ikaduhang distrito sa Valenzuela, midayeg kang Lapus nga sa kataposan nakita ra ang lingguwistikong mga panukiduki ug wala lang magsalig sa anecdotal evidence. Matod sa magbabalaod nga taga Valenzuela, ang bag-ong polisiya manalipod sa mga katungod sa kabataang Pilipino nga maedukar sa ilang kaugalingong pinulongan, ug sa samang higayon makatukod og lig-ong pundasyon alang sa pagkat-on sa English ug Filipino isip pinulongan sa langyab nga komunikasyon. Nag-aghat usab siya sa kauban niyang mga magbabalaod sa Kongreso nga maggahin og pundo gikan sa ilang countryside development fund alang sa pagbansay sa mga magtutudlo ug pag-ugmad og graded materials sa L1. Si Mel Awid sa Translation Association of the Philippines nagpahayag sa kagustohan sa iyang organisasyon sa paghatag sa DepED sa gikinahanglang language and literacy expertise alang sa pagpangandam sa dagko ug gagmayng libro sa lokal nga pinulongan. Miingon usab siya nga ang responsabilidad sa pag-ugmad og materyal sa L1 angay nga unang magasandig sa pinulongan sa ilang komunidad. Ang NAKEM International, asosasyon sa mga edukador nga Ilokano ug magsusulat, piaagi sa ilang presidente nga si Aurelio Agcaoili, mihangop sa bag-ong polisiya isip maoy magpahimutang sa bag-ong panahon sa lingguwistiko ug kulturanhong hustisya sa Pilipinas. Ang propesor sa Ateneo de Davao ug Palanca awardee nga si Macario Tiu misupak nga ang bag-ong pinulongan sa polisiya sa edukasyon angay nga mahunong sa ikatulong ang-ang sa elementarya. Niya pa, angay nga kini ipadayon hangtod sa kolehiyo. "Ang tanang abanteng mga nasod sa kalibotan nagtudlo sa ilang mga tinun-an sa kaugalingon nilang pinulongan," dugang ni Tiu. Si Dr. Paraluman Giron, CALABARZON DepED regional director, mikontra sa kahadlok sa mga ginikanan nga ang bag-ong direktiba makahatag lang og negatibong epekto sa makat-onan sa ilang mga anak. Iyang gisaysay ang nasinating kalamposan sa MIMAROPA sa paggamit sa MLE sa edukasyon sa matematika ubos sa "Double Exposure in Mathematics." Ang pag-usab sa polisiya sa lengguwahe sa edukasyon sa Pilipinas nahisunod usab sa Malaysia nga mibalitok sa ilang English-only policy sa pagtudlo sa matematika ug siyensiya. Si Deputy Premier Muhyiddin Yassin miingon nga ang kagamhanan nakombensir nga ang siyensiya ug matematika kinahanglan nga itudlo sa lengguwahe nga sayon nga masabtan sa mga estudyante, nga mao ang Bahasa Malaysia sa mga nasyonal nga eskuylahan, Mandarin sa eskuylahang Insek ug Tamil sa eskuylahang Tamil. Dinhi sa Pilipinas, dunay labing menos 170 ka lengguwahe, diin ang nag-unang 12 niini gilitok isip nag-unang pinulongan sa 95% sa mulupyo.— (Ang 170+ Talaytayan MLE consortium, usa ka alyansa sa mga nanagpakabana sa edukasyon sama sa University of the Philippines, Philippine Normal University, Mariano Marcos State University, Ateneo de Davao University ug ubang teaching institutions, ug nag-apil sa non-governemnt organizations, sama sa Save the Children, NAKEM International, DILA Philppines ug ang Translators Association of the Philippines. Gipangulohan kini ni Dr. Ricardo Ma. Duran Nolasco sa UP Department of Linguistics nga mahimong makontak sa telepono numero 926-9887 o sa e-mail address rnolasco_upmind@yahoo.com).

Script with Editing Notes

Ang Maya

Kaniadto, dunay nagsa’g nga maya sa usa ka garahe. Tagsa-tagsa nga minglupad ang mga ginikanang langgam aron manguha og pagkaon sa ilang mga piso.

Wa madugay, nahiuli ang amahang langgam.

"Unsay nahitabo dinhi?" ingon niya. "Kinsay nagdagmal kaninyo, mga anak? nga nangahadlok man mong tanan?"

"Sus, Tatay", ingon nila, "dunay miabot nga impakto karon-karon lang. Ang nawong niya isog ug makahahadlok. Siga ang iyang mga mata nga dagko, diri sa atong sa’g. Nangahadlok mi!"

"Mao ba?" maoy sulti sa amahan. "Hain man siya paingon?"

"Didto dapit." ingon nila.

"Hulat lang, kay sundan nako siya. Ayaw mo kabalaka, mga anak, malintian gyod siya nako." Ug milupad na siya aron adtoon ang impakto.

Sa pagliko, ang leyon diay ang naglakaw didto.

Way kahadlok ang langgam ug mitugdon siya sa likod sa leyon, ug nagsugod siyag kasuko. "Unsay katungod nimo nga moadto sa akong ba’y," ingon niya, "ug gihadlok pa nimo ang akong mga anak?"

Wa siya tagda sa leyon ug nagpadayon sa iyang paglakaw. Naglagot ang amahang langgam, ug misamot siya og yawyaw.

"Sultihan taka nga wa kay katungod nga moadto didto, ug kon mobalik ka gani, makita nimo! Di nako gusto buhaton," ingon niya, ug dunay pay dugang pagtaas sa usa ka tiil, "pero balian taka sa tikod pinaagi sa tiil ko… ug kadiyot lang!"

Unya, milupad na siya pauli sa iyang sa’g.

"O, human na, mga anak, gitudloan na nako siya og leksiyon. Di na gyod siya mobalik."

Pulongbay # 2

Bairan sa Bokabularyo
Gula sa Bisaya, Hulyo 1, 2009
Tampo ni MAR MAÑUS, JR.
Dakbayan sa Lapulapu


PABABAG
1. Budlay
6. Iilis
11. Dali
12. Abog; hudaw
13. Matang sa sinultihan
14. Ibuhat (Tag.)
15. Mosukol og away
16. Suginlan
17. Titulo sa balaan
18. Tagay
19. Panumbok; pasiuna sa ngalan
20. Gamay kaayo
23. Tuaw sa panagamtam
25. Hinangol nga pag-inom
26. Itom sa kugita o nukos
29. Kahimoan; abilidad
31. Ato
32. Lugar sa Cavite
33. Aghat sa dili pagpaiwit
34. Taghoy
35. Hayag
36. Hagip-ot
37. Baho sa ihi

PAUBOS
1. Galamiton sa pari
2. Sunda
3. Daling masuko
4. Dili lokal
5. Rico ____ (PSK)
6. Iduaw
7. Mapugsanon
8. Hinayng uyog; hapuhap
9. Kinatibuk-an
10. Iwagtang
16. Lakipi
18. Ayaw o dili ihatag
21. Abog (Tag.)
22. Lapok
23. Alinga
24. Tumpi nga tupong kaayo
27. Misyon
28. Higalang lalaki
30. Dili kasarangan
31. Tinagalog sa ap-ap
33. Bugtong