ANG MGA PULONG "ASA", "HAIN" ug "DIIN"

Ni MAR MAÑUS, JR.
5168 Basak-Iba, Lapulapu City


SA gula sa Bisaya, Agosto 12, 2009 napatik ang sinulat ni John Tam. Ybañez nga nag-ulohan "Kining Atong Pinulongang Sinugboanon" nga nagtuki sa mga sayop nga pagkagamit sa atong pinulongan diin maoy iyang gitumbok ang mga magsisibya sa radyo nga kasagaran sayop ang batadila (grammar) nga gigamit.

Pagkahuman nakog basa sa maong sinulat ni JTY, nasibot ko sa paghan-ay usab sa akong mga panahom – sa akong mga naobserbahan nga sayop usab sa mga tawo nga akong nadunggan sa matag adlaw nakong pagsakay ngadto-nganhi sa balay ug sa akong gitrabahoan.

Ang akong topiko karon akong gi-focus sa sayop nga pagkagamit sa mga pulong ASA, HAIN ug DIIN. Magpanglingo-lingo ko kon makadungog na kay sagad gayod sa mga tawo, ang gipanggamit mao na lang ang ASA. Ambot og wa ba kaha makamatikod ang uban niini?

Lahi ang atoang Binisaya ug mas specific kaysa sa Tagalog ug English. Ang English usa ray ila, ang WHERE ra. Sa Tagalog usa ra pod, ang SAAN. Kita adunay ASA, HAIN ug DIIN (nga may baryasyon pa gayod nga DIS-A).

Pananglitan sa English: WHERE are you going? WHERE did you came from? WHERE are you now?

Sa Tagalog: SAAN ka pupunta? SAAN ka galing? SAAN ka ngayon?

Sa ato: ASA ka paingon? DIIN ka gikan? HAIN ka karon? O, di ba, tulo ang ato ug usa ray ila?

Apan subo kaayong palandongon nga kasagaran sa akong madunggan, ang gigamit mao na lang gyod ang ASA. Kanang magsakay ko sa matag adlaw sakitan kaayo ko ilabi na nga usa ko sa nagpalambo sa atong pinulongan. Tiaw bay moingon man ang drayber, kanang duna nay moplete nga akong kasakay: "ASA manaog ning baynte?" Kana husto apan sundan man sa pag-ingon: "ASA gikan?" Na, DIIN na untay gamiton – "DIIN gikan?"

Lain pa, dunay moingon: "ASA man ang sundang?" (Na, molakaw diay ang sundang? Ang ASA ipangutana kana ngadto sa molakaw. Ang husto unta: "HAIN man ang sundang?"). ASA man diay si Pedro ron?". (Ang husto: "HAIN man diay si Pedro ron?") "ASA man ang lapis?" (Ang husto: "HAIN man ang lapis?" Kon mangutana ta sa butang o tawo nga wa diha o mangita ta sa lokasyon niini, HAIN ang gamiton ug dili ASA. Ang DIIN ipangutana ngadto sa nahiabot o bag-ong nahiabot).

Hasta gani sa mga salidang Binisaya sa telebisyon nga nagbase sa Sugbo, mao gihapon, akong namatikdan nga mao gihapon ang pagkagamit sa ASA, inay nga HAIN o DIIN ang angay, ASA lang gihapoy gigamit. Mga tadhan na ra ba unta ang mga magsusulat niini kay kasagaran banggiitang mga magsusulat og drama sa radyo.

Unta pinaagi niining tipik nga akong gihisgotan, makaalinggat kadtong ubang kaigsoonan nato sa hustong paggamit sa ASA, HAIN ug DIIN aron nga dili kay pulos na lang ASA ang gamiton. Alang sab niadtong ubang magsusulat nga wala makamatngon niini, angayng mag-amping ta ug maghiusa sa pagpanalipod sa atong pinulongan. Kay diha sa pagpasagad, inay pagpalambo ang atong tinguha, nakatabang na hinuon ta pagsabwag sa mga sayop.—