Usa ka hagit kanatong mga Bisaya

Ni Jessie Grace U. Rubrico, PhD
www.languagelinks.org


ALANG sa tanang Bisdak, niay gamay nakong tampo alang sa pagpakabana sa atong kultura ug pinulongan nga maisip nga usa ka hagit alang kanatong tanan nga nagmahal niini.

Ang kultura sa usa ka grupo sa katawhan gipadayag sa ilang pinulongan. Busa daghan kaayog pulong ang mga Eskimo alang sa "snow" kay mao man kini ang ilang kalibotan, samtang kita walay takdo nga ikatugbang niini sa lumad natong pinulongan kay wala may "snow" sa atong palibot. Apan ang mga Pilipino daghan sab og terminolohiya alang sa "rice" kay mao man ni atong gikaon kada adlaw. Duna tay bugas, bugas-mais, humay; lainlaing klase sa bugas – denorado, pilit (lainlaing klase sab sa pilit), ubp.; ang luto na nga bugas – kan-on, bahaw, sinanglag, linugaw; naa pa tay gihulam sa Espanyol nga arroz a la valenciana, arroz caldo, paella, ubp.; naa say mga pagkaon nga hinimo gikan sa bugas – puto, biko, palitaw, bitso-bitso, suman, bibingka, ubp. Kini usa lamang ka ilustrasyon sa kamahinungdanon sa pinulongan alang sa katunhayan sa usa ka kultura.

Buhi ang lengguwahe, mapun-an kini – pananglitan, karong bag-o, naa na sab tay kompyuter, internet, bidyo, didyital, video cam, ubp. sa pagpasabot nga miabot na ang teknolohiya sa atong kultura. Samtang nangawala na ang ubang mga pulong nga wala na gamita sa inadlawng kombersasyon – busa (tingali) usahay maglisod kaayo ta sa pagsabot sa mga obra sa atong mga magsusulat sa Binisaya, mga terminolohiya nga wala na nato mahibaw-i kay wala na nato masugoki kining mga pulonga.

Sa ato pa, ang pinulongan ang salamin sa kultura. Ug kay kita natawo man sulod sa usa ka kultura, makaingon kita nga ang atong sinultihan maoy bentana sa atong pagka mao. Kon ilimod nato ang atong pagka mao, unsa may atong barogan? Mga langyaw nga panan-aw o opinyon kay mas sikat kini? Mga langyaw nga pinulongan kay sosyal?

Makasubo nga palandongon nga pipila sa atong mga batan-on karon naghunahuna nga sikat sila kon mag-iningles kaysa magbinisaya. Maayo na lang gani kay daghan pa kog matagboan nga mga tinun-an dinhi sa Unibersidad sa Pilipinas sa Diliman nga dili maulaw magbinisaya. Gani, nanagtuon mag Binisaya ang ilang mga higalang Tagalog kay aron masabtan sila. Apan kadaghanan karon mag-code switch sa Ingles ug Binisaya o Tagalog. Madunggan usab kini sa mga taga akademiya, dili makadiretsog estoryag Binisaya, kay masaktan gayod kinig Iningles. Ngano man kaha? Tungod ba kay ang Iningles na ang dagan sa ilang hunahuna?

Maayo gayod nga makat-on sa Iningles kay makatabang kinig dako kanato sa atong pakigkukabildo sa kalibotan. Daghan usab ang trabaho nga atong makuha. Maayo gayod kini, basta dili lamang nato hikalimtan ang kaugalingon natong pinulongan. Dili gayod nato ikapadayag ang lumad natong kultura pinaagi sa ubang sinultihan.

Kon buot natong ipatunhay ug ipreserbar ang atong pinulongan, kinahanglan gamiton ta kini: itudlo sa atong mga anak, bisan asa kita – sa ubang nasod man o sa Pilipinas (nakaila kog daghang Bisaya sa Manila nga magtinagalog na sa ilang mga panimalay, busa dili na makamaong mobinisaya ang ilang mga anak); magsulat kitag mga balak, mga nobela, mga awit, mga komentaryo, ubp. sa Binisaya; magpasiugda kitag mga indigay gamit ang Binisaya; mamulong kita sa mga miting gamit ang Binisaya, bisan pag larino kitang moiningles.

Ang dangatan sa atong pinulongan anaa kanatong mga lumad nga naggamit niini. Tinuod nga gipa-iral sa atong gobyerno karon ang Filipino ingon nga nasodnong pinulongan. Apan bisan pa niana, nagtuo ko nga dili mamatay ang Binisaya kon dili ta kini tugtan. Oo, mamatay lamang kini kon kitang mga Bisaya mismo ang moselyo sa lapida niini. Ipakita ta ngadto sa uban nga gimanggad nato ang atong pinulongan ug kita manglimbasog aron kini molambo ug motunhay. Kon dili kita ang maningkamot, kinsa pa man?

Pagkaanindot sa kultura nga atong namat-an! Pagkatahom sa pinulongan nga nahimong tulay niini ngadto sa kalibotan! Dili ta kini pasagdan kay basig kita mismo ang magdala niini ngadto sa pagkapukan. Ang mga Bisaya nga nanagpakabana maoy makahatag og kusog sa atong kultura ug pinulongan. Magpakatakos kita aron makab-ot ta ang atong gidamgo nga pagtamod sa atong isigka-Pilipino ug sa kalibotan.

Alang sa kultura ug dilang Binisaya.—