Pipila pa ka Binisayop

Magtuon tag Binisaya Lindog ni E.S. Godin Bisaya Hunyo 3, 2009 DAGHAN kanato nanaggamit sa pulong ‘pangalan’ sa pagpasabot og ‘name’. Apan sa mga nanagtuon ug nanagpraktis sa panuwat sa Binisaya, ‘ngalan’ ra para sa ‘name’. Tinagalog gyod nang ‘pangalan’. Sa tinuod lang, mao niy dakong problema kay ang kabataan nato karon ‘pangalan’ ra ba gyoy ilang naamgohan, sa way pagkabana nga kini usa diay ka pulong Tinagalog. ‘Ngalan’ ang atoa, dili ‘pangalan’. "Unsay imong ngalan?" dili "Unsay imong pangalan" o "Unsay imong panga’n"? Ang ‘ngalan’ mahimo natong mub-on (shortcut) ngadto sa ‘nga’n’. ‘Usag usa’ pod ang husto kon nagpasabot og ‘each of us’ kun ‘everyone’ o susama niini (sulaton nga walay haypen). Tinagalog pod ang ‘isa’g-isa’ nga ginalitok gihapon sa kadaghanan natong mga Bisaya karon. Kon dili man gyod gani Tinagalog, maisip ni nga Tagalog oriented o Tagalog structure. Mao nga dili sab ideyal ang terminong ‘isa’ to mean ‘one’ bisan tuod naay daghang gagamit aning ‘isa’ sa atong katawhan. Naa poy mogamit usahayg "Kon di ko masayop", nga diin ang pulong ‘di’ niining pagkahan-aya Tinagalog sab. Han-ay ni nga literal nga hubad sa "kung di ako nagkamali". Timan-an nato nga ang ‘di’ o ‘hindi’ sa Tinagalog usahay di puydeng hubarong ‘di’ o ‘dili’ ra pod sa Binisaya. May mga higayon nga ‘wa’ o ‘wala’ ang haom o tukmang hubad, sama sa "Kon wa ko masayop" ang tukma kon hubaron man gani ang "Kung di ako nagkamali". Niay dugang pananglitan: Ang Tinagalog nga "hindi ko alam", "wala ko kahibalo" ang tukmang hubad sa Binisaya, sayop kon ingnon paghubad nga "dili ko kahibalo" kay kini nagpasabot na pod og "hindi ako marunong" sa Tinagalog. Ug matikdi nga daghan kaayo ang ingon ini nag matang ang Binisaya. Imbes nga duna tay atoang yunik nga pinulongan, anam-anam na nuon tang nagpaanod sa sulog sa Tinagalog. Kana gong han-ay nga VERB + AKO/KAMI, Tinagalog kana nga han-ay. Pananglitan, "Giuhaw ako". Matod pang Atty. Kilaton, sayop kuno ni. Nalimot lang kog unsa toy iyang esplikasyon nganong sayop. Pero para nako, Tinagalog ni nga han-ay, maong sayopan kong maminaw. Ang ideyal, "Giuhaw ko" o "Gipanguhaw mi". Niining han-aya, alkanse kaayo ang Tagalog kay dili ni nila mahubad, ug kon hubaron man, gamiton ra gihapon nila ang ‘ako’ o ‘kami’. Niining maong talan-awon, takos nang maingon nga ang atong Binisaya nagpaingon na gayod sa pagka Tinagalog nga maoy hilom nga resulta sa Filipinisasyon pinaagi sa pagtudlo sa Filipino sa mga tulunghaan hinikalimtan ang ubang pinulongan sa nasod nga nanagtinga na.—

Korespondensiya

Korespondensiya (Nov. 6, 2004) Hahay! Ambot, uy! Wa ko ka-gets nganong gam-on gyod nimong isyu nang gender-gender nga wa man mi anang hunahunaa. Wa sad ko kasabot nganong ma-gender issue na nuon ning problema nato sa grammar ug spelling or editing namo in general. Kon dunay bayeng motampo nga maayog ideya, wa man namo isalikway. Nahitabo lang tingali nga diyotay ra gyoy mingsulat sa Bismag nga baye. Ang akong hagit, padad-i mig maayong sinulat kay among purungpurongan, apan pasayloang ayran sab namo ang bati para namo. Hinuon, si Mar morag motokar pa nang iyang pagka purist kay Sugboanong hugot man lagi nga natawong nag-unlan pa sa makinilya sa iyang magsusulat nga amahan. Apan ang ako, tingali grammar problem lang gyoy akong gibantayan. Di ko motuong may pinulongan nga walay grammar, kon panulat nay hisgotan. Kausa, nakakita kog headline sa usa ka Binisayang newspaper nga nagkanayon: "Lalaki, hapit gidunggab tungod sa selpon". Karon, dili na ba lang ni nato tarongon aron mahusto? Timan-i nga ang "gidunggab" nagpasabot og aksiyon nga nahitabo na, apan ang estorya "hapit" ra man diay! Kon wala pa man gani opisyal nga estandard sa gramar kitang mga Bisaya, sorry for that, kay ang Bisaya mag duna nay kaugalingong estandard nga among giampingan. Tan-awa ni: Daghang masayop ug kanunay hisaypan ang pulong "nagkahinigugmaay" which is dakong sayop. "nagkahigugmaay" ang husto. "Hinigugma" for lover, so sayop gihapon kon moingon "managhinigugmaay"— prefix ‘manag’ refers to a partnership (managsilingan, managsoon, managhigala). Iyang gihigugma si Emyat, dili "Iyang gihinigugma"— kay kon ang ulahi nay gamiton, lain na ang buot ipasabot. Kanunay usab hisaypan ang "mapahiubsanon" inay sa "mapaubsanon". MAPAUBSANON— means tawo nga tigpaubos, MAHIUBSANON— tawo nga daling mahiubos (gikan sa kahiubos). "Mapahiubsanon" is very wrong. See? Kon maghangad lang ta niini, kay di ta motuog gramar, aw, ambot lang ninyo? Bahin sa imong manya, dili ko supak anang imong lengguwahe, because every writer has its own voice— his/her language. Dili lengguwahe ang isyu for as long as dili sayop nga pagkasulti o pagkagamit. Pero kanang gender-gender nimo, kahibawo ko ana, Day! Mao man gyod ka ba, manyahon jod kaayo ka. Hehehe!

Pulongbay # 1

Bairan Sa Bokabularyo


Binalay ni
MARIANO V. TUYOR
Tambo, Mabini, Bohol


PABABAG
1. Nota sa musika
3. Dagnay ni Alejandro
5. Tagan-an
8. Panit sa ulo
10. Duga sa nuka
12. Dangan sa kahoy
14. Lansang (Tag.)
15. Kihol
16. Amahan
17. Lista
20. L______ an; katilingban (Tag.)
23. Inahan
24. Hakog; maru
25. Sugba
27. Abat
28. Natipon
30. Time out
31. Aluminum (simbolo)


PAUBOS
1. Epekto sa panagsagol sa lana ug tubig
2. Ekspresyon sa katingala
3. Ngalan kun agnay sa babaye
4. Lahutay; lungtad
5. Amahan ug inahan
6. Identification
7. Nakaluthang
9. A ____; liwat
11. Sangpit sa edarang lalaki
13. Karaang dulaan (Kon doblehon)
14. Kon doblehon nagpasabot og ‘pigsat’
17. Tax Identification Number
18. Dili labo o pughad
19. Tuaw sa kahikugang
20. Information Technology
21. Bulag
22. ____ h; karakter sa Bibliya
26. Sangpit sa apohang babaye
29. Sangpit sa minahal; pinangga