Monday, August 10, 2009

KINING ATONG PINULONGANG SINUGBOANON

Ni JOHN TAM. YBANEZ
Station DYKC, Maguikay, Mandaue City



Matag karon ug unya atong mabati ang mga pulong nga wala gayod sa atong bokabularyo, mga pulong Binisaya kunohay apan binisayop diay, nga mao hinuoy gisangyaw sa mga sibyaanan ni sa mga magsisibya nga wa gyoy hanaw sa husto ug tukmang Binisaya.



SA makausa pa, tugoti ko nga ning ika-79 nga sumad sa pagkahimugso sa Bisaya, akong tukion ang dis-og sa kaugalingon natong pinulongan, ang Binisayang Sinugboanon, nga gimatuto sa mga Bisayista sama ning tagsulat.

Buot lang nakong ipahibalo sa mga magbabasa nga nagmahal sa atong dila nga gikan pa sa panahon ni Lapulapu nga samtang atong gihingusgan ang pagpalambo ug pagtisok niini diha sa alimpatakan sa mga bag-ong tubo, aduna usay hut-ong nga padayong mialkontra ug miguba niini ilabi na diha sa mga sibyaanan sa radyo.

Matag karon ug unya atong mabati ang mga pulong nga wala gayod sa atong bokabularyo, mga pulong Binisaya kunohay apan binisayop diay, wa pay labot sa mga pulong Tinagalog nga mao hinuoy gisangyaw sa mga sibyaanan ni sa mga magsisibya nga wa gyoy hanaw sa husto ug tukmang Binisaya o kaha wa gyod magmanggad ug magmahal sa atong pinulongan. Pastilan kini sila! Basta masabtan lang sa mga tigpaminaw, hala tira! Morag kusion gyod akong kasingkasing kon makabati kog mga pulong binisayop o Tinagalog nga isaksak sa Binisaya nga ising-al sa mga sibyaanan sama pananglit sa tsansa, paktorya, kolapso, peke, batikos nga unta aduna man kitay atoa sa maong mga pulong. Angayan gyod untang korehian kining maong mga binisayop aron dili maawat sa mga tigpaminaw nga wala upoy hanaw sa lunsayng Binisaya.

Adunay usa ka am radio station sa Sugbo nga migamit kanunay sa mga pulong Tinagalog agig pagpaila kunohay sa ilang estasyon, ang kasama mo diin ang mga reporter ug kauban sa buhat usab tawgon og kasama ug pakapinan pa gyod og tatak sa dili pa ang nga’n sa ilang kompaniya. Aduna usay fm station nga nag-promote sa ilang sibyaanan pinaagi sa Tinagalog nga mga pulong nga ingon ini: kailangan pa bang i-memmorize yan? Lain pa gyod mao ang kapuso ug kapamilya nga gipasibaw kanunay sa mga estasyon sa radyo nga iya sa duha ka higanteng tv network sa nasod. Gawas niini, nagkayamukat usab ang batadila (grammar) sa mga balita sa ubang sibyaanan ilabi na sa mga reporter nga mopasupot sa ilang report gikan sa field. Hinuon, alang niadtong walay hanaw sa panulat nga tigpaminaw og radyo, dili gyod makaingon nga kadto sayop basta ila lang masabtan. Apan sa sama natong mga magsusulat, sakitan gyod ta ug makabagutbot sa hilom. Bunga ning tanan, ang atong kabataan dili na hinuon makasabot og lunsayng Binisaya. Agig ehemplo niini mao mismo ang mga anak ug pag-umangkon ning tagsulat. Wala na sila makasabot bisan sa yanong mga pulong Binisaya sama sa pangahoy, mansanas, karmelitos ug daghan pa.

Hinuon, aduna upoy mga sibyaanan nga nagpatugbaw sa Binisaya nga takna diha sa ilang panibya. Gani, aduna man koy tulumanon niadto nga nag-ulohan og "Magbinisaya Ta" nga mabati matag Sabado apan gitangtang pod kay gipulihan og binayrang programa. Apan mas daghan gyod ang nanagsangyaw sa dili atong pinulongan o kaha sa binisayop.

Mas maayo tingali nga maghiusa ang tanang pundok sa mga magsusulat nga Bisayista pagsaway ini nila o kaha pagluwat og resolusyon aron mabadlong kining sayop nilang binuhatan dinhi sa Sugbo nga inay mahalon ang kaugalingon tang pinulongan ingon sa gisalikway na man hinuon. Kon ato kining pasagdan hayan nga sa kapulihay mapapas sa dayon ang atong pinulongan nga maoy namat-an tag mahayag ug mao nay mopasulabi ang langyaw ug binisayop nga mga pulong nga maoy nakabuyo sa hunahuna ug panabot sa bag-ong henerasyon. Ug kon mao kiniy mahitabo mahulog og way kapuslanan ang tanan nga gitukawan sa atong katigulangan ug kadtong bag-ong diksiyonaryong Binisaya nga giugba nila ni Mlbn. Adelino Sitoy, Rogelio Pono ug mga kauban sa Akademiyang Bisaya. Alang ning tagsulat, husto ang gitinguha nila ni Sitoy ug ubang Bisayista nga mas maayong itudlo diha sa elementarya ang Binisayang Sinugboanon aron nga masilsil kini sa hunahuna sa bag-ong kaliwatan nga mosunod kanato kinsa sumasalop na ang Adlaw.

Gawas niini, mas dali usang makat-on ang kabataan sa ilang mga leksiyon kon maoy gamiton ang kaugalingon tang pinulongan sahi sa ubang kanasoran sa kalibotan. Sa tan-aw nako, kon mao kini buhaton sa Pilipinas, segurong daghan gyod ang mahimong propesyonal nga adunay hustong kahibalo sa unsa may ilang gitun-an. Hinuon, dili usab angayng wad-on ang Iningles kay kini man maoy pinulongan nga masabtan bisan diing bahina sa kalibotan.

Mao nga samtang sayo pa, angayng pakgangon ang mga tawo nga nagpunayg guba sa atong kaugalingong dila diha sa ilang pagsangyaw sa Tinagalog ug ubang pulong nga dili atoa ug sa mga binisayop nga wa gyod sa atong bokabularyo. Kini mao usay gibarogan ning magasin nga sulod sa hataas nang kutay sa katuigan pabiling mibarog bisan pa sa paglampurnas sa mga unos sa pagsulay. Mabuhi ang Bisaya! —
.

No comments:

Sanggi

Sanggi
Antolohiya sa mga mananaog nga Balak ug Sugilanon, gipublikar sa Magsusulat Inc.