21 Ka Rason Nganong ang Bata Mas Makakat-on Kon Gamiton Ang Kaugalingong Pinulongan

Ni RICARDO MA. DURAN NOLASCO, Ph.D.
Departamento sa Linguistika, Unibersidad sa Pilipinas-Diliman
Bisaya Okt. 27, 2010

Basahong Panugdanan sa Mother-tongue based Multilingual Education (o MTBMLE) ug Uban Pang Isyu Bahin sa Lengguwahe ug Pagkat-on sa Pilipinas

1. Unsa man kining mother tongue-based multilingual education o MTBMLE?
Ang MTBMLE usa ka paagi nga naggamit og sobra sa duha ka pinulongan alang sa literasiya ug sa pagtudlo. Magsugod kini gikan sa asa ug unsa nay nahibal-an sa magtutuon. Kini nagpasabot sa pagkat-on sa pagsulti, pagbasa, pagpaminaw ug paghunahuna diha sa unang pinulongan o L1 (Sinugboanon, Tinagalog, Inilokano, Winaray, Mineranao ubp.) ug usab sa pagtudlo sa matematika, siyensiya, panglawas ug panulun-ang katilingbanon pinaagi pod sa L1.

2. Kanus-a man pagatun-an sa mga bata ang Filipino ug English?
Samtang nadebelop nila ang lig-ong pundasyon sa ilang L1, anam-anam nga iintrodyus ngadto sa mga bata ang ikaduha nilang pinulongan o L2 (Filipino ug English) una sa binaba, ug unya sa sinulat. Sa igo nga pagtudlo sa L1/L2, ang katakos sa pag-ila ug ang uyok sa mga suhetong (subject) nakat-onan diha sa L1 mahimong ikabalhin ngadto sa L2.

3. Buot bang ipasabot sa MTBMLE, ilisdan ang pinulongan sa pagtudlo (MOI) ug hubaron ang materyales ngadto sa bernakular?
Gawas sa paggamit og pipila ka pinulongan, ang MTBMLE naglambigit usab sa: (a) pagpalambo og maayong kurikulum sa L1/L2 (i.e. makaiikag sa pagsayod); (b) pagbansay og maayong mga magtutudlo diha sa gikinahanglang pinulongan alang sa kurikulum ug pamaagi; (c) paghimo og maayong mga basahonon (i.e., walay sayop ug may kulturanhong kalabotan); ug (d) pagpalig-on sa katilingban (i.e. pinasikad-sa-tulunghaang pagdumala). Ang MTBMLE dili mosalir kon igo lang usbon ang lengguwahe pinaagi sa simpleng paghubad sa eksisting nang materyales ngadto sa L1.

4. Unsang klaseha sa manunuon ang gitinguhang mamugna sa MTBMLE?
Maoy tumong sa MTBMLE nga ang mga tinun-an mangahimong (a) multilitereyt— may katakos sa pagbasa, pagsulat ug igong panabot sa lumadnong pinulongan, sa nasodnong pinulongan, ug sa Iningles; (b) multilingguwal— may kahanas sa paggamit sa maong mga lengguwahe sa lainlaing sitwasyon; ug (c) multikultural— makatrabaho sila ug makapuyo uban sa mga tawong lahi og kultura sa ilaha.

5. Unsay tataw nga mga kahuyang sa sistema sa Pilipinhong edukasyon nga buot sulbaron sa MTBMLE?
“Usa ka nasod nga pulos anaa sa kinto grado”, usa ka edukador, si Propesor Josefina Cortes, nagkanayon kalabot sa atong nasod nga dugay nang nag-antos sa taas nga functional illiteracy ug kabos nga resulta sa pagkat-on. Sumala sa usa ka surbey sa literasiya niadtong 2003, 1 sa 3 ka Pilipinhon, nag-edad 10-64 anyos, wala makasabot sa ilang gibasa. Ang resulta sa 2008-2009 National Career Advancement Examination (NCAE) nagpakita nga ang katakos sa atoang mga gradwado sa hayskol sa siyensiya, matematika, pagbasa ug pagsabot, ingon man sa berbal nga pakigkomunikar nahulog sa mubo nga 45.4. Niadtong test sa 1999 ug 2003 Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS), ang mga estudyanteng Pilipinhon nahimutang sa kinaubsan (apil ta sa lima nga kinaiwitan). Ang TIMSS nagpahayag nga ang mga estudyante sa tibuok kalibotan makakuhag mas taas nga marka sa matematika ug siyensiya kon ang lengguwahe sa eksamin mao pod ang pinulongang gigamit sa balay.

6. Nganong kinahanglang gamiton ang L1 sa eskuylahan?
Ang kaugalingong pinulongan o L1 naghatag sa mga bata og tumang kasayon sa pagpadayag sa ilang kaugalingon, sanglit wala na may kabalak-an nga basig masayop sila. Magamit dayon nila ang L1 sa paghan-ay ug pag-esplikar sa ilang kalibotan, pagtataw sa ilang hunahuna ug pagdugang og bag-ong mga konsepto sa unsay nangahibal-an na nila. Tungod kay makapahayag na ang mga bata, ang ilang mga magtutudlo mas makasukod sibo sa unsa nay nakat-onan ug makatumbok sa mga dapit asa nga nagkinahanglan pa sila og panabang. Pinaagi sa ilahang lokal nga mga magsusulat ug mga artist, makaugmad pod ang katilingban og mga galamiton sa pagtudlo nga may kalabotang kultural.

7. Apan kahibalo na man ang mga bata sa atong lengguwahe.
Ang nahibal-an sa atong mga bata mao lang ang kombersasyonal nga lengguwahe o ang inadlaw nga gigamit sa pakighinabi. Ang kalamposan sa pagtungha nagadepende sa akademiko ug naintelektuwalisar nga lengguwaheng gikinahanglan sa pagtuki sa mas tulugkarong mga konsepto. Nagkinahanglan og 4 -7 ka tuig nga hitsas sa mga tinubdan aron kini mahanas.

8. Nganong gikinahanglan ang Filipino sa eskuylahan?
Ang Pilipinas usa ka nasod nga daghan og pinulongan sa nagkadaiya usab nga mga kultura. Usa ka lig-on nga himan ang nasodnong pinulongan alang sa inter-etnikong panaglambigit, sa panaghiusa nga politikanhon ug nasodnong kailhanan.

9. Nganong gamiton ang Iningles sa eskuylahan?
Kinahanglan gayod nga maapil sa kurikulum ang mga pinulongan nga gigamit sa mas lanatad nga komunikasyon sama sa Iningles. Ang mga gradwado ubos ning maong sistema kinahanglan makakaplag og kalabotan dili lang sa ilahang katagilungsod ug kataginasod kundi sa langyaw pod. Kasagaran sa kahibalo sa kalibotan maakses pinaagi sa Iningles, busa mapuslanon gayod ang kahibalo sa Iningles. Hinuon, dili pod tinuod nga ang mga estudyante dili makakat-on sa sayans ug math kon dili kamao moiningles. Ang mga mitna sa siyensiya ug matematika wala gaposa sa usa lang ka pinulongan ug kultura.

10. Unsa may baroganan sa DepEd ug sa bag-ong administrasyong Aquino bahin sa MTBMLE?
Niadtong Hulyo 14, 2009, giusab sa DepEd pinaagi sa Department Order No. 74 ang polisiyang “bilingguwal” (duha ka L2 isip MOI) ngadto sa paggamit sa L1 isip MOI “gikan sa pre-school hangtod sa labing menos tirsero grado.” Si Presidente Aquino usab maalamon nga misukip sa rasyonalisasyon sa MOI sulod sa iyahang 10-point agenda alang sa edukasyon. Matod pa niya, kinahanglan tang makakat-on og Iningles aron makakonektar ta sa kalibotan, Filipino aron makakonektar ta sa nasod, ug ang namat-ang pinulongan aron makakonektar ta sa atong budayanhong kabtangan.

11. Kining paggamit og pinulongang lokal, makadaot ba sa pagtukod og usa ka nasod?
Dili. Hinunoa, ang pagpukan sa lumadnong mga pinulongan maoy makaingon sa mabangis nga panagbingkil, kakulang sa panaghiusa, ug panagsumpaki. Mao kiniy nahitabo sa kanhing East Pakistan kansang mga nagdumala buot nga Urdu maoy bugtong opisyal nga lengguwahe nila. Agig linugdangan niini, ang mga taga East Pakistan nga nanaglitok sa Bangla nga pinulongan nanggirebelde ug mingtukod og lahi nga estado, ang Bangladesh.

12. Kining paggamit og L1, babag ba sa pag-kat-on og L2 sama sa Iningles?
Dili. Daghang panukiduki nagpakita nga ang mga estudyante nga gipangtudloan una pagbasa sa ilahang L1, ug unya sa L2, minglupig niadtong eksklusibong gipangtudloan pagbasa sa L2. Dinhi sa Pilipinas, ang programang MTBMLE sa Lubuagan, Kalinga nagpadayag nga ang mga eksperimental nga klase sa L1 nakatalig duol sa 80% komparar sa kapin lag gamay sa 50% sa mga control classes sa L2 diha sa mga Grade 1, 2 ug 3 nga eksamin. Ang L1 classes mas taas pod og marka tandi sa L2 classes bisan sa mga sabdyek nga English, Filipino ug Makabayan.

13. Kon dugangan ang oras para sa Iningles o himoon kining bugtong nga MOI, makapausbaw ba sa atong Ingles?
Dili. Kining maong popular nga pagtuo nagakadugang nga napamatud-ang dili tinuod. Ang dinagkong mga panukiduki sa ming-aging 30 ka tuig naghatag og madut-anong ebidensiya nga ang importanteng butang sa paglambo sa bata sa L2 dili diha sa kon pila ka oras ang ilang eksposyur kondili ang tayming ug pamaagi sa eksposyur. Ang 11-ka-tuig nga pangusisa nila ni Thomas ug Collier sa US nagpakita nga ang mga dili lumad nga magtutuon og Iningles kinsa gipangtudloan ubos sa panun-anan nga pulos Iningles, nangaiwit (anaa sa ika-11 ug ika-22 nga ranggo sa percentile) sa nasodnong mga eksamin. Kadtong mga magtutuon og Iningles nga gihatagan og L1 support sulod sa 6 ka tuig maoy nakakuhag kinatas-an (anaa sa ika-53 ug ika-70 nga ranggo sa percentile) nga diin mas labaw kaayo tandi sa tinudloag pulos Iningles nilang mga kauban.

14. Unsay labing maayong paagi para malihero sa Iningles?
Para sa mga dili lumad nga manlitokayg Iningles, sama nato, ang labing maayong paagi mao ang pagtudlo niini isip L2. Apan nag-agad pod ni sa katakos sa magtutudlo, ang pagka anaay igo nga sumbanan sa lengguwahe diha sa sosyal nga kahimtang sa magtutuon, ug supisyente nga materyales. Ang simple nga pagdugang og oras sa English dili gayod magsilbi. Dili pod mosalir ang pagdalag balik sa Thomasites ug sa ilang mga paagi. Adtong panahona, ang edukasyon para lang sa diyotay kay 1 lang sa 4 ka manunuon ang miabot sa ika-4 nga ang-ang.

15. Magamit ba pod ang mga L1 isip MOI?
Oo. Sugod 1957, ang L1 gihimong MOI sa Grade 1-2. Adtong 1974, gipatuman sa administrasyong Marcos ang polisiya nga bilingguwal. Sa 1999, gisugdan sa DepEd ang programa sa Lingua Franca. Nakapupo pod tag mapuslanong mga leksiyon sa edukasyong gamit ang L1 gikan sa First Language Component Bridging Program sa Nueva Vizcaya State University, Apo Palamguwan Cultural Education Center sa Bukidnon ug Lubuagan Kalinga MTBMLE Program. Sa 2002, giaprobahan sa Kongreso ang Early Childhood Care and Development Act nga nagmando sa paggamit sa L1 isip MOI sa sayo nga kurikulum ug mga aktibidad sa kabataan.
Kas-a, naghisgot si Rolando Tinio bahin sa kahadlok o kabalaka nato nga ang atong mga pinulongan kulang sa paglambo para gamiton sa hataas nga tulun-anan. Gipahinumdoman ta niya nga ang malamposon nga kahimtang sa Iningles naabot tungod sa paningkamot sa mga gumagamit niini. Maintelektuwalisar lang nato ang atong pinulongan kon kini atong gamiton.

16. Nganong dili man gamiton ang L1 isip MOI hangtod sa ika-3 nga Ang-ang ug pagkahuman niana, Iningles na tanan?
Morag mao kini ang gitulod sa mga proponente sa “English-only bill” sa Kamara de Representantes, labi na nila ni Kongresista Gullas ug Villafuerte. Mosugot na sila sa L1 ug Filipino isip MOI hangtod sa ikatulong Ang-ang apan opsiyonal lang. Igkahuman ani, kinahanglan kuno nga ang Ingles na maoy bugtong nga MOI.
Kining mga “early exit program” makatabang tuod, pero dili lig-on. Ang internasyonal nga kasinatian sa paggamit og L1/ L2 sa edukasyon, labi na sa Aprika, nagpadayag nga ang bata nagkinahanglan og dili momenos sa 12 ka tuig aron makakat-on sa L1. Dugang niini, kadtong mga bata nga may edad-edad na (10-14 anyos) mas maayong magtutuon sa L2 kaysa mas linghod nga mga bata. Nagkinahanglan pod og 6-8 ka tuig nga lig-ong pagtudlo sa L2 usa kini mahimong epektibong MOI. Sa kinupsan, ang sayo nga paggamit sa L2 mahimong mosangpot sa ubos nga kalamposan sa literasiya, siyensiya ug matematika.

17. Unsay maayong ikapuli sa English-only Bill?
Mas maayong alternatibo ang House Bill No. 162, nga gitawag pod og Multilingual Education and Literacy Bill nga gitanyag ni Rep. Magtanggol Gunigundo I sa Valenzuela City. Kining HB 162 nagdasig nga maoy gamiton ang L1 isip MOI sa mga Grado 1-6. Nagpasiugda pod kini sa lig-on nga pagtudlo sa English ug Filipino isip sabdyek sa dili pa kini mahimong MOI sa hayskol uban sa L1 isip abag (auxiliary) nga MOI. Giapil pod sa HB 162 nga ang lengguwahe nga gigamit sa pagtudlo mao poy gamiton sa mga eksamin o test.

18. Gikinahanglan ba nato ang Iningles para sa pag-uswag?
Kombensidong napakita ni Steve Walter sa Summer Institute of Linguistics nga kadtong mga nasod kansang populasyon naay akses sa edukasyon sa L1 maoy labing nagmalamboon samtang kadtong mga nasod kansang katawhan mingsalikway sa edukasyon sa L1 maoy labing diyotayg paglambo. Apil ang Pilipinas niining ikaduha. Dunay panagsukwahi karon nga naglungtad tali sa industriya ug sa atong sistema sa edukasyon. Matod ni kanhi Education Undersecretary Miguel Luz, ang sagad hunahuna sa mga employer mao nga ang atoang mga gradwado sa hayskol kulang sa ilang abilidad sa pakigkomunikar, paghunahuna pinasikad sa lohika, ug pagsulbad sa mga suliran, nga nakapahimo kanilang lisod mapasulod og trabaho. Kining mga abilidara labing mapalambo ug makat-onan sayo sa kinabuhi pinaagi sa L1.

19. Mahal ba kon mag-MTBMLE kita?
Ang binase-sa-L2 nga edukasyon mosangpot og mas daghang mangundang (drop-outs), nagbalik-balik (repeaters) ug nangahagbong (failures) komparar sa L1/L2 nga sistema. Kon hunahunaon nato ang kuwarta nga nausik niini, ang mga pagtuon nagpakita nga mas ekonomiya ang sistemang L1/L2 kaysa binase-sa-L2 nga sistema.

20. Unsa may pu’ng sa mga stakeholders bahin sa MTBMLE?
• The National Economic Development Authority (NEDA): “Sa punto sa ekonomiya ug pamuhunan, nanagtuo mi nga mas cost effective ang paggamit niining polisiya sa MTBMLE.”
• Philippine Business for Education (PBED): “Ang Iningles ug Filipino mga “langyaw” nga lengguwahe sa kadaghanan sa mga bata. Ang paggamit bisan hain niining duha isip MOI labing makadaot sa usa ka sistema sa edukasyon nga daan nang masakiton.”
• UNESCO National Commission of the Philippines: “Ang multilingguwalismo o pag-ila sa nagkadaiyang pinulongan mao nay panamdanan karon sa Tinipong Nasod (UN) ug sa kalibotan. Ang UNESCO nagsuporta sa pagtudlo gamit ang kaugalingong pinulongan isip pamaagi sa pagpalambo sa kalidad sa edukasyon diha sa pag-ugba sa kahibalo ug mga kasinatian sa mga magtutuon ug mga magtutudlo.”
• Linguistic Society of the Philippines (LSP): “Ang paggamit sa kaugalingong pinulongan maoy labing maayong opsiyon alang sa literasiya ug edukasyon sa mga katilingban nga nagkadaiya ang pinulongan sama sa Pilipinas.”
• NAKEM Philippines/International: “Alang sa mga prinsipyo sa hustisya ug demokrasya, ang kinaadman angay nga itudlo pinaagi sa kaugalingong pinulongan sa mga magtutuon.”

21. Mapatuman ba nato karon ang MTBMLE?
Sa pagka karon, ang DepEd mipaimplementar na sa MTBMLE sa kapin 100 ka payonir nga eskuylahan sa katibuk-an sa nasod. Ang mga magtutudlo gipangbansay karon bahin sa pagpalambo sa kurikulum sa L1 ug mga pamaagi sa pagtudlo niini. Gipanghimo na ang mga gamitonon sa pagtudlo ug pagbasa diha sa mga pinulongang lumad. Sa 2012, gilaoman nga duna na tay ubay-ubayng batid nga mga magtutudlo ug naugmad nga materyales alang sa MTBMLE nga igadapat sa Kindergarten ug Grade 1 nga lebel sa tanang mga rehiyon. Sa 2013 ug sa matag tuig nga mosunod, magadugang og bag-ong ang-ang nga grado (grade level) ubos sa panun-anan sa MTBMLE hangtod malakip na ang tibuok nga han-ay sa elementarya.-- (Gihubad sa Binisayang Sinugboanon nila ni Atty. Manuel Lino G. Faelnar ug E.S. Godin)


Mga Reperensiya:
Alidou, Hassana, Aliou Boly, Birgit Brock-Utne, Yaya Satina Diallo, Kathleen Heugh and H. Ekkehard Wolff. 2006. Optimizing learning and education in Africa—the language factor. A stock-taking research on mother tongue and bilingual education in sub-saharan Africa. Association for the Development of Education in Africa.
Dutcher, Nadine in collaboration with Richard Tucker. 1994. The use of first and second languages in education. A review of international experience. Pacific Islands discussion paper series no. 1. Washington D.C.: The World Bank.
Gonzales, Andrew, Allan B.I. Bernardo, Ma. Lourdes Bautista and Emy M. Pascasio. 2000. The social sciences and policy making in language. Philippine Journal of Linguistics, 31 (2): pp. 27-37.
Thomas, Wayne and Virginia Collier. 1997. School effectiveness for language minority students. National Clearinghouse for Education. http://www.crede.ucsc.edu/research/llaa/1.1_final.html
UNESCO. 2007. Advocacy kit for promoting multilingual education: including the excluded. Bangkok: UNESCO Bangkok.
Walter, Stephen L. 2003. “Does language of instruction matter in education?.” Nasa Mary Ruth Wise, Thomas N. Headland and Ruth M. Brend (eds.), Language and life: essays in memory of Kenneth L. Pike, 611-635. SIL International at The University of Texas at Arlington Publications in Linguistics, 139. Dallas: SIL International and University of Texas at Arlington.

Pag-edukar sa Atong Kabataan sa Ilang Lumad nga Pinulongan

Ni RICARDO MA. NOLASCO Ph.D.
Bisaya Peb. 17, 2010

SA usa ka tigom ning bag-o lang, pipila sa mga magpapili sa pagka pangulo sa 2010 election nagpagawas sa ilang panahom nga ang Ingles maoy angay mahimong medyum sa pagpanudlo sa mga tunghaan sa nasod.

Sumala ni Patricia Licuanan, may kalapoy pa nga naglimin sa kontrobersiya sa lengguwahe. Ug kini dili tungod kay kulang sa empirical research bahin niini. Ang tinuod, duna kitay tinonelada niini, gikan sa internasyonal nga mga pagtuon ug gikan usab sa atong kaugalingong pagtuon, ang tanan nagpakita nga ang kabataan labing makat-on ug paspas usab kon sila maedukar sa una nilang lengguwahe kun L1.

Daghang tawo ang wala masayod nga unom ka bulan ang minglabay, sa Hulyo 14, 2009, ang mga awtoridad sa edukasyon sa kataposan mingbasura sa 35-ka-tuig nga bilungual policy sa paggamit sa duha sa ikaduhang mga lengguwahe (ang Ingles ug Filipino) isip medyum sa pagpanudlo. Ang bag-ong polisiya, Department Order No. 74, nagtumong sa paggamit sa mother tongue-based multilingual education, o sa yanong pagkasulti MLE, alang sa atong kabataan sa nasod, sa pormal ug dili pormal nga paagi.

Ang gibasehan sa kausaban yano lang kaayo ug masabtan sa tanan. Sugdan nato diin gikan ang mga magtutuon ug unsa na ang ilang nakat-onan.

Ubos sa bag-ong direktiba, ang unang medyum sa pagpanudlo gikan sa pre-school ngadto sa Grade 3 mao ang L1 sa tanang suheto apil na ang Ingles ug Filipino. Sa Grade 4 ngadto sa Grade 6 mao ang panahon sa transisyon. Kon ang mga magtutuon makaabot sa hayskol, makabaton na silag igong kabatid sa ilang ikaduhang lengguwahe (Ingles ug Filipino) aron nga kini mahimong nag-unang medyum sa pagpanudlo. Ang L1 magsilbing pang-ayuda nga medyum.

Ang estratehiya mao ang pag-ugmad sa kognitibo ug rasonableng pangrason sa mga magtutuon una sa ilang L1 ug sa pagbalhin sa kabatid sa ilang L2 unya. Busa, ang bag-ong polisiya maoy pang-ayuda, diin ang duha o sobra pang L2s, dugangan imbes nga hulipan sa L1.

Pipila ka semana ang minglabay, ang DepEd Valenzuela division, nga gipangulohan ni Superintendent Flordeliza Mayari, nagpahigayon og eksperimento nga naglangkob sa Grade 4, 5 ug 6 sa mga magtutuon sa Serrano Elementary School. Ang duha ka klase (ang seksiyon sa mga honor ug dili honor) alang sa mga grade-level gihatagan og 10 ka pangutanang pasulit sa Math. Ang matag seksiyon gibahin sa duha ka grupo, ang usa ka grupo mitubag sa pasulit sa Ingles ug ang laing grupo sa Filipino.

Ang resulta mao ang mga mosunod:

Ang mga magtutuon (honor ug dili honor) nga mingtubag sa pasulit sa Filipino nakatubag og husto labaw sa kaubanan nga mingtubag sa pasulit sa Ingles (4.33 vs. 2.42);

Ang honor nga mga magtutuon sa Grade 4 kinsa mingtubag sa pasulit sa Filipino labaw pang nakatubag sa honor nga mga magtutuon sa Grade 5 kinsa mingtubag sa pasulit sa Ingles (3.86 vs 3.25);

Ang Grade 5 honor students nga mingtubag sa pasulit sa Filipino labaw nga nakatubag kaysa Grade 6 honor students nga mingtubag sa pasulit sa Ingles (5.70 vs. 4.84);

Ang Grade 6 honor students nga mitubag sa pasulit sa Filipino labaw pang nakatubag kaysa mga honor classmate nga mingtubag sa pasulit sa Ingles (7.63 vs. 4.84)

Ang resulta makahinuklog kaayo labi na nga ang mga magtutuon kasagaran gitudloan sa mga suheto ginamit ang lengguwaheng Ingles. Kini hugot nga nagsugyot nga ang mga magtutuon nga gitudloan sa ilang L1, labi pang makatubag sa mga pasulit.

Gani, kini ang gitaho sa Trends and Mathematics and Science Study (TIMSS) niadtong 1995, 1999, 2003 ug 2007. Nakaplagan sa TIMSS nga, sa tanang natad sa suheto ug ang-ang sa grado, ang mga magtutuon nga nanaglitok sa lengguwahe diha sa ilang panimalay sa gigamit nga lengguwahe sa pasulit mas taas og makab-ot nga score.

Ang atong nasod dako nag nagasto sa pagsagop sa duha ka L2 sa pagtudlo sa atong kabataan. Apan mga 15 ka milyong Pilipino pa ang nag-antos gikan sa basic and functional illiteracy. Ug ang gidaghanon padayong nagasaka.

Ang hinayng kahibalo sa pagbasa moresulta sa ubos nga pagkat-on sa mga abilidad ug dili maayong resulta sa mga grado. Pananglitan, ang National Career Assessment Examination (NCAE) nga gihatag ngadto sa mga magtutuon sa hayskol sa 2008-2009 nagpakita nga ang ilang kasarangang abilidad anaa sa 43.2 sa Science, 41.7 sa Mathematics, 51.1 sa pagbasa ug pagsabot ug 45 sa verbal skills.

Sa miaging tuig, ang silingan natong Malaysia nag-usab sa ilang 2003 English policy sa edukasyon sa siyensiya ug matematika tungod usab sa samang rason nga kita nag-usab. Mibalik sila sa orihinal nga polisiya sa paggamit sa L1 sa bata (Bahasa Malaysia, Chinese, Tamil ug uban pang lokal nga mga lengguwahe) isip medyum sa pagpanudlo.

Milanat og unom ka tuig una mag-usab og polisiya ang Malaysia; apan kita milanat unag 35 ka tuig usa mag-usab sa atong polisiya.

Apan dili kini angayng ikahasol. Ang mga nanagpakabana sa edukasyon sa Pilipinas seryoso kaayo sa pagpatuman sa bag-ong polisiya ug aron maapsan ang abanteng silingang mga nasod.

Sa miaging Nobiyembre, ang Department of Education nga gipangunahan ni Undersecretary of Education Vilma L. Labrador ug Bureau Director Yolanda S. Quijano nakigkita sa mga eksperto sa Tagaytay City, aron mahan-ay ang estratehikong mga plano sa pagpatuman sa MLE. Ang pokus nagtumbok sa pagbansay sa mga magtutudlo sa bag-ong mga pamaagi sa pagpanudlo ug ang kaugmaran sa materyal sa pagpanudlo sa lokal nga mga lengguwahe.

Karong Pebrero 18-20, 2010, ang 1st Philippine Conference Workshop on Mother Tongue-Based Multilingual Education ipahigayon sa Capitol University sa Cagayan de Oro City. Ang komperensiya magdala sa temang "Reclaming the right to learn in one’s own language." Ang komperensiya nagtumong nga magkatapok ang public and private education stakeholders gikan sa nagkalainlaing dapit sa nasod aron hisgotan ang pilosopiya, mga estratehiya, mga direksiyon ug mga plano ubos sa bag-ong MLE education policy sa nasod.—

Disklimer

Mga igsoon,

Naay diksiyonaryong giposte sa usa ka balayan o blogsite nga sa akong pagsabot, hinikay kuno ni ESG, Jr. Kon kinsa kini si ESG, Jr. wa ko masayod, kay nagtuo kong nagtago lang siya sa iyang tinuod nga pagka tawo.

Gikasubo lang ang pag-ingon nga naay daghang sayop sa espeling sa mga entri sa pulong. Usa ka mapuslanon ug dalaygong lakang ang pagdelegar sa kaugalingon aron makamugnag diksiyonaryong Binisaya nga katamdan sa kaliwatan.

Apan tinguhaon lang unta nga mahitakdo ang mga entri sa establisadong mga lagda ug sumbanan ilabi na sa espeling aron dili kita makapakatap og dugang sayop. Niini usang paagiha nga makakuhag respeto ang gihagoang obra ug dawaton sa kinabag-an uban sa dakong paghangop.

Ang espeling sa Binisaya dako kaayo og kalahian sa Tinagalog. Ang Binisaya higpit nga nagsunod sa rootword basing samtang ang Tinagalog, sa kinatibuk-an, nagausar sa finished word basing.

Ang Tinagalog sagad nga mogamit nag "u" diha sa tunga nga mga silaba (KALITUHAN, KAGULUHAN ubp.) bisan sa mga pulong nga linanggikitan (affixed). Ug daghan kanatong mga Bisaya nagtuo nga ingon usab niini ang tinitikan o pag-espeling sa atong Binisaya.

Ang batakan sa pagtitik sa Binisaya nagsandig sa rootword basing, nga kon unsa ang espeling sa gamotpulong, magpabilin kini bisan sa paglanggikit-- diin sa maong paagi, ang mga iglalanggikit (affixes) dili usab mausab ang espeling.

Pipila sa mga pananglitan sa pangulhinggikit (suffix) sa Binisaya mao ang ON, ONON, AN, ANAN. Kon kini sila idugtong sa gamotpulong, magpabilin gayod kon unsay espeling sa maong gamotpulong ug magpabilin usab ang maong mga iglalanggikit sa ilang pagka mao. Pananglit ang pulong BALOD o BAWOD (wave) kon dugtongan og ON mahimo nang balodON o balorON; ang BUWAD mahimong buwarAN o kaha buwarANAN.

Lahi sa Tinagalog nga ang pulong LITO, kon langgikitan mahimo nang KALITUHAN (mawala na ang “O” kay gihimo nang “U”), ang BIGO mahimo nang KABIGUAN, ang GULO mahimo nang KAGULUHAN.

Kon ang gitamdan sa pag-ugba sa maong diksiyonaryo ni ESG, Jr. mao ang eksisting nga mga diksiyonaryong Binisaya karon nga gipamaligya sa mga bookstore, nan, pasayloa ang pag-ingon nga ang mga espeling niana dili pa tukma, ug gibase lamang sa ilang reperensiya nga dili sab consistent sanglit kasagaran sa maong mga diksiyonaryo namugna sa wala pa mahingpit ang Batakan sa Panitik sa Binisaya. Si Father Rodolfo Cabonce mismo miingon nga maayo unta, ug gikinahanglan gayod nga mahusay na ang kaguliyang sa espeling sa Binisaya.

Sama sa akong naunang mga sinulat dinhi, hinay-hinayan nato pagkat-on ang atong pinulongan pinasikad sa establisado nang mga lagda nga gisagop sa nauna na kanatong mga Bisayista. Dili ta mag-iyahay aron hibatonan nato ang gitinguhang panaghiusa.—
ESG (nga dili junior)