CEBUANO vs. SEBUANO: Usa ka Pagtul-id sa Sayop

Ni E.S. GODIN

Bisaya, Marso 16, 2016

SA nangaging pila ka semana, nanglipaghong ko sa kahiamgo sa wa damhang sipyat sa panitik sa usa sa akong mga sinulat pipila na ka tuig ang minglabay. Ang gamayng kontrobersiya nagsugod sa usa ka news item nga gipagula sa website sa MSU-IIT nga gi-post usab sa usa ka sagabayng magsusulat sa iyang wall sa Facebook.

Ang maong news item nga pinetsahag Pebrero 17, 2016, nagtangag sa ulohan nga “IIT Staff launches an album of Sebuano songs”. Human kini ika-post sa usa ka sagabay laging magsusulat aron pag-abiba kun pag-promote sa Binisayang mga kanta sa katilingban sa Facebook, diha dayoy mikomento.

“Sebuano? Not Cebuano anymore? I didn't know.” Unya gipaloapan dayon niya ang maong komento sa pag-ingon “I'm guessing this is the language of the indigenous people of Lake Sebu.”

Kini nga thread sa FB miluta pod sa akong wall kay gi-mention man ko sa nag-post nga mora bag nagpakitabang. Pagbasa nako, ug human maaninaw pag-ayo ang sitwasyon, mitimang dayon ko sa pag-ingon, “Nah, moray gidangat... Kon Iningles, Iningles... Kon Binisaya, Binisaya. May punto si Sir (ang unang mikomento maoy akong gipasabot).”

Nakita man god nako nga klarong nabahin sa duha ka pinulongan ang phrase nga “Sebuano song”. (Ang “Sebuano” kay S ang gigamit inay C, masabot nga Binisaya na human Binisay-a pagtitik, samtang ang “song” way lalis nga usa ka pulong Iningles.)

“Dili ngil-ad ang pagpanghulam o code-switching sa lengguwahe. Apan sa mga phrase, dili gyod angay buk-on o mabahin sa duha ka pinulongan ang usa ka phrase. Mao nay sipyat dinha sa ‘Sebuano song’— tungod sa word nga “song”, bisag kapila pa usba ang spelling, kana nga phrase di gyod malalis nga Iningles. So, unsay pulos nga gihimong S ang C sa Cebuano? Nan, lagmit tukma si Sir, basig mga taga Lake Sebu o pinulongan nila ang gipasabot,” maoy akong dason nga komento.

“Sama sa "kuwarenta" kon sundan nimog Binisayang "lima" (kuwarentay lima), dili gyod bagay—  way angay,” dugang nakong patin-aw.

“Gawas pa, wala tay katungod ug higpit nga gidili ang pagpangusab sa espeling sa mga proper noun— labi na sa mga ngalan sa tawo, dapit, brand sa produkto, ubp.” Maoy akong panapos nga pahayag.

Pero pagkahuman nakog yawyaw, mora kog naalimatmatan. Yatis, wa kaha ko maunay aning yatia, maoy sumbalihok sa akong hunahuna labi na kay gisangpit man lagi ko sa sagabayng magsusulat.

Mao to nga naahat kog pangukay sa akong karaang mga sinulat nga nangapatik pod dinhi ning taudtaod na nakong blog. Ug diha ra! Naa gyod diay, naapil sa usa sa akong mga artikulong nag-ulohag “Ang Bisaya ug ang Binisaya” ang pulong ‘Sebwano’ nga posibleng mao diay gibasehan sa nagsulat sa news item. Nah, pasayloa gyod ko ninyo.

Nia, akong gikutlo ang tipik sa mao nakong artikulo, “Tin-awon nako, nga ang Binisaya o Bisaya wala gayod magpasabot og Sugbo kun Cebu lang, gani layo ra kaayo sumala sa mga katarongan nga gipasupot na sa unahan. Base niini, dili usab nato mapangangkon nga ang Cebuano o Sebwano mahubad nga Binisaya, sumala sa panabot sa uban. Ang Sebwano, hinuon, usa ka matang sa Binisaya kun diyalekto sa Binisaya.”

Hinuon, kon tagaan ko ninyog gamayng konsuylo nga makapatin-aw, masabtan man pod nga tapsing ra ning sipyata nako ba. Dili gyod bulls eye nga sayop ba. Ang tinuod god, natental lang gyod ko pagsukip sa “Sebwano” agig dugang sa “Cebuano” kay nakabantay man god ko kaniadto nga mao niy gigamit sa KWF (Komisyon sa Wikang Filipino) sa pagtumbok sa atong pinulongan.

Busa karon, tugoti nga tul-iron nako ang akong sipyat. “Cebuano” gyoy angay komo derivative kini sa Cebu; samtang ang “Sebwano” o “Sebuano” nagduslit lag kalibog kay posible man nuong lain nay buot ipasabot. Labi na gyod kay may gitamdan man lagi pod tang kombensiyon nga dili gyod angayng pangusbon ang espeling sa mga proper noun— ang “Cebu” Cebu ra gyod, dili maayo o dili makataronganon nga sulatong “Sebu”.—

(Note: Laing isyu na sab tingali ang mga ngalan sa lugar nga naa na gyoy ilang lumadnong hubad sukad pa sa kanhiay sama sa China nga okey rang Tsina, ang Europe nga mahimo rang Uropa sanglit kini mga establisado na man ug dili na kalibogan. Lahi ang Cebu kay Sugbo man ang iyang lumadnong tugbang.)