Ang Pagsulat Masayon Kaayo

Ni EUSTAQUIO GONZALEZ

Kanhi pangulo sa mga mantalaan: Bag-ong Kusog, Mag-uuna, Star, Public Opion, Ang Katarungan

(Kining maong sinulat unang napatik kanhi sa Bisaya sa Enero 28, 1935. Subli namo kining gipatik nga walay giusab bisan diyotay— mga espeling, ubp.— aron pagpakita sa ila kanhing sinulatan ug sa ingon ato kining matandi sa karon.)—ESG

(PAHIMANGNO:-- Nia gimantala namo usa ka sinulat sa usa ka sakop sa Akademya Bisaya kanhi sa walay pagkalawat sa tanang bahin sa iyang mga hunahuna.—PANGULO.)

DUHA na ka hinungdanong sinulat ang nahimantala sa mga tudling sa inila ug binasang mantalaan BISAYA nga naghisgut mahitungod sa lainlaing lagda ug paagi aron sa paghingpit sa atong pinulongan; ang nahiuna mao ang kang Delegado Paul Gullas nga naghatag pipila ka sumbanan sa pagsulat sa pinulongang binisaya ug ang usa usab ang kang G. Rafael Bautista nga nagtiwas nga aron sa kalampusan sa maong mga lagda kinahanglan ang usa ka akademya nga binisaya sa mga inilang bisayista.

Kanhi sa pangulo pa ako sa “ANG MAG-UUNA” (El Precursor) ug unya sa BAG-ONG KUSOG (Nueva Fuerza), mga mantalaan sa Sugbo, nahisakop ako sa gitukod kanhi ni G. Jose Vaño nga Akademya Bisaya. Uban sa mga sakop sa maong kapunongan mao si anhing Dionisio Jakosalem, Pari Jose Ma. Cuenco, Manlalaban Cayetano Villamor, Uldarico Alviola, GG. Antonio Kiyamko, Pio Kabahar, Cesar Sotto, Temestocles Rosales, Rep. Vicente Rama, ug uban pang mga magsusulat nga sugboanon nga dili ko na madumduman ang ilang mga ngalan.

Makadaghan kami magkamiting ug hangtud karon dili pa nako hikalimtan ang daghang hinungdanong butang nga among pagakahisgutan sa maong Akademya. Apan sa takulahaw lamang nahanaw ang maong kapunongan.

Ang unang mga buhat sa maong kapunongan nakatukma kaayo sa mga hunahuna ni G. Rafael Bautista kay may gikauyonan man kami nga mga ispiling sa lainlaing mga pulong nga ipagamit sa mga mantalaan nga among gipangulohan. Kon nagpadayon pa unta kadtong maong kapunongan, hayan dili na kaayo dakung gimbuhaton karon ang paghingpit sa atong binisaya, kay may mga 16 ka tuig na tingali hangtud karon sukad sa pagkatukod sa maong namatay nga Akademya Bisaya.

Ang mantalaan nga wala gayud mosunod niadtong pipila ka lagda nga among giuyonan mao ang “Ang Kagubut” ni Hal. Filemon Sotto. Pananglit, gikauyonan namo sa Akademya nga ang pulong “akong,” sulaton gayud sa akong ug dili na ingnon nga “ako’ng”, apan si Momoy Sotto nagpadayon gayud sa iyang pagbutang mga apostrophe (’) sa mga pulong imong, akong, unsay, ug uban pa. Pananglit, kadaghanan kanamong mga sakop sa Akademya, sa among mga sinulat sa mga mantalaan nga among gipangulohan, maoy gamiton namo ang titik “K” ug dili ang titik nga “C”, apan si Pari Cuenco sa iyang mga sinulat kanhi nga binisaya sa iyang “El Boletin Catolico” wala gayud siya mobiya sa “C” ug sa tanang mantalaan sa siyudad sa Sugbo ang “El Boletin Catolico” maoray nahilahi kanhi. Apan gitalikdan ni Pari Cuenco ang paggamit sa “C” karon sa iyang mantalaang “ATONG KABILIN” ug misunod na siya sa ispiling nga gigamit karon sa mga mantalaang binisaya.

Ako uyon kaayo sa mga hunahuna sa mga magsusulat Hal. Paulino Gullas ug Rafael Bautista nga kinahanglan atong sabutsabutan kining atong binisaya, kay aron sa ingon niana adunay “uniformity” ang atong mga ispiling ug kwestiyon sa pagbutang sa mga “apostrophe” ug mga “guion”.

Apan ang akong buot unta unahon mao ang pagbuhat sa mga lagda sa mga magsusulat nato karon. Ang lagda nga buot ko nga masulat unta sa atong mga bantugang magsusulat sa binisaya, ingon sa mga Hal. Vicente Sotto, Vicente Rama, Paul Gullas, Elpedio Rama, Pio Kabahar, Antonio Kiyamko, Flaviano Boquecosa, F. Tecson, ug uban pa nga nanagpangulo mga mantalaan mao ang MGA BUTANG NGA ANGAY HISGUTAN UG ANGAY IPATIK SA MGA MANTALAAN.

Akong ginganlan kining mga tawhana nga angayan unta maoy managsulat sa maong mga lagda kay sila batid na man ning mga buhata ug sila makadaghan na man usab makabasket sa libo ka libong mga sinulat nga walay unod nga mapadala sa ilang kamantalaan nga ipamantala. Apan bisan pa gani ning batasan sa mga pangulo nga mao ang paghulog sa “waste basket” sa mga sinulat nga walay unod, walay ulo ug walay tiil, daghan gihapong mga sinulat nga atong himay-ungan nga manggula sa panid sa mga mantalaang binisaya nga walay ulo ug walay tiil. Mao kana ang giingon ko sa akong ulohan, nga masayon kaayo ang pagbirisbiris; labing masayon pa gayud ang pagtuman sa mga ispiling kon adunay ipatuman sa pangulo. Ang malisud mao ang paghatag ug unod sa sinulat nga atong mahimantala sa mantalaan. Pagkadaghan kaayong panahon nga giusikan ning ubang mga kugihang tigsulat sa mga mantalaang binisaya ug kadaghang mga tudling sa mantalaan usab nga nausik nga sa kapi unta maoy mahimutang ang mga sinulat nga undanon ug matulon-anon, manggula na hinoon ang pulos dahon, hangtud nga dili nato hibaloan kon hain magtago ang bunga nga maoy gikinahanglan nga kan-unon sa atong utok ug kalag. Apan dili nato mabasul ang tagsulat, kay unsaon ta man kon mao day kinutoban sa iyang utokan. Ang angayan lagi unta mao nga ang atong mga utokang magsusulat, maoy maghimog mga lagda sa ngadtongadto aron da usab intawon ang atong mga apisyonawo sa pagsulat makakat-on kon unsay mga butang nga angay itabi sa mga tudling sa kamantalaan.

Si G. Leod Salazar naghisgut mahitungod sa mga sugilanong binisaya, unsaon sa paghan-ay aron adunay lami ang sugilanon. Mao kanay mga lagda nga gikinahanglan nato G. Salazar. Buot ko nga imo pa untang dugangan ang maong mga lagda. Nakasugod na ikaw, apan wala pa nimo matiwas.

Ang labing dakung butang nga gihatagan nimog “importancia” mao ang mga “style”. Kini maayo, dalayegon ug hinungdanon. Apan usa lamang kini ka bahin. Kini mao man lamang ang paagi sa pagbalay. Ikaw G. Salazar himatngonan ko nga makadaghan ikaw maggama sa mga matahum nga sugilanon ug uban pang mga sinulat. Badlongon usab unta nimo kanang ubang mga modernong magsusulat. Ambut kon nahisubay ba sa bag-ong mga “style” nga manggula kanang mga “unod’ nga dunot sa mga bag-ong sugilanon karon. Daghang mahilas, “suggestive,” ug makahatag dautang hulagway sulod sa atong handurawan.

Ang mga sinulat ni Hal. Paulino Gullas mahitungod sa kauswagan sa pinulongang binisaya nagpadayon pa hangtud karon apan paabuton ta nga sanglit siya nahimutang na man sa tudling sa “seniors” sa atong mga magsusulat sa binisaya, mahimutang unta unya sa mga sinulat ang mga mahinungdanong lagda.

Ang akong ibilin nga hunahuna sa akong mga kaubang magsusulat mao kini: Hinungdanon kaayo nga adunay atong “uniformity” sa paagi sa pagsulat sa binisaya; apan labing hinungdanon ang pagtudlo pag-una kon unsay mga butang nga angay ibatbat sa mga tudling sa mantalaan.—

(Mamatikdan nga sila kaniadto nanag-spell pa sa ingon niini: "hisgut, kalampusan, madumduman, hangtud, ispiling, gayud, kagubut, dakung, malisud, matulon-anon, hinoon, kan-unon, mabasul" ug daghan pang uban nga nahisukwahi sa gigamit karon nga pinasubay na sa Lagda sa Espeling ilabi na sa tukmang paggamit sa U ug O. Nagpasabot nga sila kaniadto wala pa gyoy klarong gitamdan nga sumbanan.)--ESG