ANG HAGIT SA MTB-MLE NGADTO SA MGA MAGTUTUDLONG BISAYÂ (UG MGA MAGSUSULAT POD)

Ni ERIC S.B. LIBRE

Dakbayan sa Digos, Davao del Sur

Pinasikad niini, angay amgohan kanunay sa mga magtutudlong Bisayâ nga ang ilang paggamit sa atong namat-ang pinulongan dinhà sa pagtudlò sa kabataan adunay hilabihan kabililhon nga kulturanhong kamahinungdanon ug dilì usá lang ka pagpahiuyón o compliance sa kamandoan gikan sa DepEd.

KON wala ko masayop, tuló na ka tuig-tingtunghà nga gipatuman ang paggamit sa Binisayáng Sinugboanon isip pinulongan sa pagtudlò (medium of instruction o MOI) dinhâ sa kindergarten ug sa primero ngadto sa tersero grado sa mga tulunghaang publiko sa Kabisay-an ug ubay-ubayng rehiyon sa Mindanao. Kini tungod kay ang Binisayáng Sinugboanon usa man sa napulog duha o dose ka nanag-unang namat-ang pinulongan o “inahang dilà” (major mother tongues) nga giila sa atong Departamento sa Edukasyon (DepEd) dihang gisugdan pagpatuman ang programang Mother Tongue Based Multi-Lingual Education (MTB-MLE) niadtong tuig-tingtunghà 2012-2013. (Pagka-2013, dunay gidugang nga pito pa ka lokal nga namat-ang pinulongan.)

Subay sa maong programang MTB-MLE ug dinhà sa mga rehiyon nga mingsagop sa Binisayáng Sinugboanon (o Sinugboanon sa minubò) isip pinulongan sa pagtudlò, ang tanang sabdyek (gawas sa Filipino ug English) gitakdà nga itudlò pinaagi sa Sinugboanon gikan sa kindergarten hangtod sa tersero grado.

Mga Nakapalisód sa Epektibong Pagpatuman

Tuló na ka tuig ang MTB-MLE pero ingon sa daghan pa gihapong problema nga sagubangonon sa malamposong pagpatuman niini. Ug ubay-ubay pa usab ang nagaduhaduha sa kapuslanan niini o ganì padayong nagasupak sa pagpatuman niini.

“Maglibog ang mga batà ug maglisod na hinuon pagkat-on.” Usa kini sa kasagaran natò madunggan nga reklamo, gikan sa mga ginikanan ug mismo sa ubay-ubayng magtutudlò.

Tinuod ba god nga maglisod ang mga batà pagkat-on kon ang pinulongan sa pagtudlò mao ang ilang namat-ang pinulongan? Makatabang tingali pagtin-aw sa tubag niini nga pangutana ang mga pamahayag ni Felicitas Pado, kinsa adunay master’s degree sa Reading Education ug ingon man usa ka Doctor of Philosophy sa Educational Psychology nga nagatudlò isip propesor sa College of Education sa University of the Philippines Diliman ug regular nga tiglektyur kabahin sa pagtudlò sa pagbasa dinhà sa Basic School Management Course sa DepEd.

Matod pa ni Dr. Pado: “One does not learn in a language that he does not understand. When a beginning learner thinks, he uses the language that he grew up with. (Ang usa ka tawo dili makakat-on pinaagi sa usa ka pinulongan nga walâ niya hisabti. Ang usa ka nagsugod pa lang sa pagkat-on nagagamit sa pinulongan nga maoy iyang namat-an og buot.)”

Midugang pa siya: “All children can learn to read with understanding within the first few years of schooling in a language that they use, in a language that they understand. (Ang tanang batà makakat-on sa pagbasa uban sa pagsabot sulod sa unang pipila ka tuig sa pag-eskuyla pinaagi sa usa ka pinulongan nga ilang gigamit, sa usa ka pinulongan nga ilang hingsabtan.)”

Kon gikan sa iyang pagkamatngon og buot Binisayâ ang pinulongan sa iyang panimalay ug palibot, natural tingali nga ang usa ka batà mas dalî nga makakat-on pagbasa ug makasabot sa iyang gibasa kon ang basahon nga iyang gitun-an Binisayâ sanglit awtomatik man niyang masabtan ang kahulogan sa mga pulong nga gigamit. Sa ingon, mas paspas nga makamaó sa pagbasa (ug hasta sa pagsulat) ang mga batà kon ang unang itudlò kanila mao mismo ang pinulongan nga ilang namat-an.

Ug wala usab tingaliy rasón nganong maglisod pagsabot o maglibog ang mga batà nga Binisayâ ang namat-ang pinulongan kon ang mga leksiyon sa nagkalainlaing sabdyek itudlò ginamit ang Binisayâ. Kay dilì ba mas lisod man ang pagkat-on sa leksiyon nga gitudlò sa usa ka pinulongan nga dilì maoy imong namat-an (sama sa Iningles o Tinagalog) tungod kay kinahanglan pa man nimo kining hubaron ug sabton pag-usab dinhà sa imong hunàhunà sa imong kaugalingong pinulongan? (Kon Bisayâ ka ug Binisayâ ang imong namat-ang pinulongan man god, hasta ang imong paghunàhunà Binisayâ pod.)

Nan, kon ingon niini, asa man diay naggikan kining mga reklamo kalabot sa kalisod sa pagsabot ug kalibog kunò sa mga batà kon Binisayâ ang pinulongan sa pagtudlò?

Sa ubos nakong pangagpas, dunay duhá ka prinsipal nga tinubdan o nagpailalom nga hinungdan sa maong mga reklamo.

Una mao nga sa pagkatinuod ang mga magtutudlò mismo mao ang naglisod niining paggamit sa Binisayâ isip pinulongan sa pagtudlò. Kay kon atong hinuktokan, ang atong mga magtutudlò bayâ nabansay sa sistema sa edukasyon diin ang nag-una (ug halos eksklusibo) nga pinulongan sa pagtudlò mao ang Iningles. Busa, bisan tuod ang usa ka magtutudlò Bisayâ ug ang iyang namat-ang pinulongan Binisayâ, maingon nga “nahimulag” na siya sa iyang namat-ang pinulongan – o sa laing pagkasulti, dilì na siya laríno sa Binisayâ. Sanglit ang mga pagtulun-an sa nagkalainlaing sabdyek iya mang nakat-onan sa Iningles (o usahay Tinagalog), maglisód na siya sa pag-esplikar o pagpatin-aw niini sa (tul-id nga) Binisayâ. Iningles (ug sagol Tinagalog) na man god ang dagan sa iyang paghunàhunà sa maong mga pagtulun-an.

Kining maong kalisdanan gipasamót pa sa kanihit o kakulang sa mga Binisayang materyal nga magamit sa pagtudlò. Duna man tuod sa maong mga materyal, apan tingali dilì igò ang gidaghanon alang sa mga magtutuon. Pun-an pa nga tingali tungod sa pagkadinalì-dalì sa paghikay, ang pipila niini medyo adunay kakulangon sa kalidad. Pananglit, sa materyal sa matematika, sumalá sa usa ka magtutudlo nga akong nahinabi, kulang ang mga pagpatin-aw.

Sa materyal usab sa Araling Panlipunan, walâ kuno kaayoy mga ilustrasyon nga makatabang untà sa mas daling pagsabot sa mga gihisgotan. Mismo sa sabdyek nga “Mother Tongue,” kay gitakdà man kini isip usa na sa mga sabdyek, naa gihapoy pipila ka kakulangon nga gireklamo sa mga magtutudlò.

Lain pa nga mahimo natò maingon nga tinubdan sa reklamo sa mga magtutudlò ug pipila ka ginikanan mao ang kakulang sa kahiamgo o kahâ pagsagop sa kulturanhong kabililhon sa paggamit sa Binisayâ isip pinulongan sa pagtudlò sa sayong katuigan sa pagtunghà sa mga batà.

Gawas man god sa pagpasayon sa pagkat-on, ang usa pa ka rason sa paggamit sa namat-ang pinulongan mao ang pag-umol sa kahiamgo ug paghatag og bili sa kaugalingong kultura. Sa mga pulong pa ni Dr. Pado: “The use of one’s Mother Tongue is an expression of one’s culture… (and) aims to develop among the young learners an awareness and appreciation of their own culture. (Ang paggamit sa kaugalingong Namat-ang Pinulongan usa ka pagpadayag sa kaugalingong kultura… (ug) nagtinguhà sa pagmatutò dinhà sa mga batang magtutuon og kahiamgo ug pagpakabili sa ilang kaugalingong kultura.)”

Ang pinulongan usa sa mga sangkap sa kulturanhong kailhanan (identity) sa usa ka katilingban. Busa ang pagpabiling buhì sa namat-ang pinulongan (pananglitan, Binisayâ) mahinungdanong bahin sa pagpatunhay sa kulturanhong kailhanan (pananglit, pagka Bisayâ). Ang paghikalimot sa namat-ang pinulongan (o ang pagtamay niini) maoy paghikalimot (o pagtalikód) usab sa kaugalingong kulturanhong kailhanan.

Busa, pananglit, dihang ang atong nasod gisakop sa mga Amerikano, usa sa gibuhat sa mga Amerikano mao ang pagpahamtang sa sistema sa edukasyon diin ang pinulongan sa pagtudlò mao ang Iningles. Sa ingong paagi, inanay nga naimpluwensiyahan ang atong panghunàhunà sa kulturang Amerikanhon. Usa ka timailhan niini mao nga, hangtod karon, daghan mismo kanatong mga Bisayâ (ilabi na kadtong giisip nga mga edukado) ang nagbaton og ubos nga pagtan-aw sa Binisayâ. Sumalà niini nga panlantaw, “Sosyal ang mag-iningles (o magtinagalog), samtang walay class ang magbinisayâ.”

Ug kining maong klase sa panlantaw ang gamót sa kabugnaw ug pagmakuli (o ganì pagsupak) sa paggamit sa Binisayâ isip pinulongan sa pagtudlò sa mga eskuylahan. Usa kini sa mga rason ngano nga naay mga magtutudlò ug ginikanan nga mas palabihon nga diretso na lang Iningles (o Tinagalog) ang pagtudló sa mga batà.

Mga Hagit

Ang nahisgotang kahimtang nagdalá og daghang hagit ngadto sa lainlaing sektor nga dunay kalambigitan sa paghimong mas epektibo sa pagtudlò sa mga batà gamit ang atong namat-ang pinulongan nga Binisayâ.

Ngadto sa opisyales sa Departamento sa Edukasyon, partikularmente sa Kabisay-an ug mga rehiyon sa Mindanao diin Binisayang Sinugboanon ang gisagop isip namat-ang pinulongan nga gamiton sa pagtudlò, anaa ang hagit nga pangitaan og kasulbaran sa labing dalì apan pulido nga paagi ang kasamtangang mga kakulangon sa katakos, galamitón ug kalidad sa pagtudlò gamit ang Binisayang Sinugboanon.

Sa akong nasayran, ang DepEd sa Rehiyon 7 pagka karon maoy nanguna sa paghimo og kongkreto ug mapuslanong mga lakang alang sa pagpalambò sa paggamit sa Binisayang Sinugboanon isip pinulongan sa pagtudlò. Ug matod pa, ang ubang rehiyon nga mingsagop usab sa Binisayang Sinugboanon nakahukóm nga gamiton ang mga materyal nga nabuhat sa DepEd sa Rehiyon 7.

Apan, sumalà sa ato nang gikaasoy kaganina, kulang pa ang maong mga materyal – sa gidaghanon ug ingon man tingali sa kalidad. Busa, nagpabiling dakò ang hagit kalabot niining maong hilisgotan.

Tingali mas madalì ang pagtubag niini nga hagit kon magtinabangay ang mga opisina sa DepEd sa lainlaing rehiyon nga mingsagop sa Binisayang Sinugboanon isip pinulongan sa pagtudlò, imbes nga pasagdan lang ang DepEd sa Rehiyon 7 ug magsalíg ra sa unsay ilang mabuhat. Ang buot kong ipasabot mao nga ang mga opisina sa DepEd sa ubang rehiyon mohimo usab og kaugalingong mga lakang aron pag-ugmad sa mga gabayan, tamdanan ug uban pang materyales nga gikinahanglan sa mga magtutudlong Bisayâ. (Kini nga buluhaton, sa akong tan-aw, maglakip sa pagmugnà og bag-ong materyales ug ingon man sa paghubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon ug pagpahaóm o adaptation sa maingon nga estandard nga mga materyal – sama sa mga teksbok sa matematika, Araling Panlipunan ug ubang sabdyek.) Mahimo man tingali, pananglit, nga bahin-bahinon sa nagkalainlaing rehiyon ang pag-atiman sa mga gabayan, tamdanan ug ubang materyales sa managkalahing sabdyek ug dayon mag-inambitay ang tanan sa mga produktong mogawas.

Gawas sa pag-atiman sa gikinahanglang mga gabayan, tamdanan ug ubang materyales, angay usab nga tagdon sa DepEd ang paghatag sa mga magtutudlong Bisayâ sa sarang nga pagbansay sa Binisayang Sinugboanon. Ug sa mas malahutayong paglantaw angay usab hatagan og pagtagad ang paglakip sa pagbansay sa Binisayang Sinugboanon nganhà sa kurikulum alang sa mga nanagtuon sa pagka magtutudló dinhà sa mga kolehiyo ug unibersidad sa Kabisay-an ug Mindanao – ug hasta sab tingali sa pagtuon sa Sinugboanong panitik o literatura. (Aw, kining naulahi iyaha na sa Commission on Higher Education o CHED, apan kinahanglan pod tingali nga ang DepEd mismo manghingusog alang niini.)

Mahimong moingon ang atong opisyales sa DepEd nga nindot kini nga mga sugyot apan walâ silay saráng nga kahinguhaan (sama sa badyet tingali ug ingon man teknikal) aron kini matuman. Kon ugaling ingon man tuod nianà ang sitwasyon, ang maong kakulangon mahimo man tingali nga mahatagan og kasulbaran (bisan parsiyal man lang) pinaagi sa pagpakigtambayayong sa mga internasyonal ug nasodnong non-government organization (NGO), mga internasyonal nga institusyon (sama sa UNESCO ug UNICEF), ug pribadong mga institusyon. Ganì, sa pagka karon, ingon sa anaa na may pipila ka NGO nga nakig-alayon sa DepEd sa pipila ka rehiyon sa pagpalambò sa pagtudlò pinaagi sa Binisayang Sinugboanon o ubang lokal nga pinulongan; ang gikinahanglan na lang tingali mao ang pagpadayon ug pagpalapad sa ingon niining panag-alayon ug ang pagpakaylap ug pagpaambit sa mga pagtulun-an ug produkto niini.

Sa laing bahin, aduna usay mga hagit alang mismo sa mga magtutudlong Bisayâ sa kindergarten ug gradong primarya sa mga tulunghaang publiko. Usa niini mao ang dugang ug kinasingkasing nga kaugalingong paningkamot nga mahimong mas hanás ug laríno sa Binisayang Sinugboanon. Kon adunay mga pagbansay nga ihatag ang DepEd kalabot niini, angay nga maninuód sila sa ilang pagtambong niini – sa ató pa, maninguhà gyod nga naay igong makat-onan. Kon adunay panahon, mahimo usab silang makigkabildo ug magpatudló sa mga “karaang tawo” dinhà sa ilang dapit kinsa sinatì pa sa Binisayang Sinugboanon. Ug seguradong makatabang usab ang mas kanunay nga pagbasa sa mga basahong Binisayâ (sama pananglit niining magasin nga Bisaya). Kay kon hunàhunaon, usá bayâ sa labing mahinungdanong paagi nga nakat-on ug nahimo kitang laríno sa Iningles (ug Tinagalog) mao ang pagsige og basa sa mga basahon nga nasulat sa maong pinulongan.

Samtang usab dilì pa hingpit nga matubag mismo sa DepEd ang kakulangon sa mga gabayan, tamdanan ug ubang materyales alang sa paggamit sa Binisayang Sinugboanon, mahimo nga magkinaugalingon sila sa pagpaningkamot sa hinay-hinay nga pagmugnà ug pagsuláy sa maong mga materyales nga magamit sa ilang mga klase. Ug puyde nga ila kining ipaambit sa ilang mga kaubang magtutudlò pinaagi sa pagpadala niini (o sa mga artikulo nga gipasikad niini) alang sa pagmantalà pananglit dinhi niining Bisaya magasin. (Dakô ang akong pagtuo nga dawaton ug ipatik gayod kini dinhi sa Bisaya – labi na nga karon naa na kiniy lindog nga MTB-MLE Corner. Husto ba ko, Nyor Edgar Godin?) Nakadungog pod ko nga kanang binulan nga magasin nga The Modern Teacher modawat ug mopatik usab og mga artikulong tampo sa mga magtutudlò, lakip na kanang sinulat sa Binisayang Sinugboanon.

Ang nakanindot pa kon magpaambit sila pinaagi sa mga artikulong mapatik sa mga magasin mao nga makaangkon kuno sila og puntos o credit nga makatabang sa ilang promosyon. Unyà, makaekstra pa gyod sila og panguwarta gamay kay naa bayay bayad nang artikulo nga mapatik. Dugang pa gyod kon sige silang makapadala og artikulong mapatik, naa pay purohan nga mosikát sila, hehehe. Busa, unsa pay gipaabot ninyo, Ma’m ug Sir? Pagsulát na dayon og tampo nganhi sa Bisaya!

Gawas niining maingon natong mga hagit ngadto sa mga magtutudlò nga may pagka teknikal ang kinaiya, anaa pa ang sama kabug-at nga hagit sa tinud-anáy nga pagpakabanà ug pagpangako sa ilang responsabilidad isip tigmatutô dinhà sa mga bag-ong tubò sa garbo sa ilang kulturanhong kailhanan isip mga Bisayâ. Daghang mga eskolar ug tigpanukîdukî (researcher) ang nagaingon nga ang edukasyon (o ang sistemang pang-edukasyon) usa ka agianan sa pagpasa sa kultura (cultural transmission) gikan sa usa ka henerasyon ngadto sa sunod ug usa ka kahimanan o instrumento sa pagpasanay sa kultura (cultural reproduction). Subay niini nga teyoriya, ang mga magtutudlò kinsa adunay dakong papel sa edukasyon sa mga bag-ong tubò naghupot sa bug-at nga responsabilidad sa pagpasa ug pagpasanay sa kultura dinhà sa usa ka katilingban.

Matod pa usab, ang pinulongan usa ka mahinungdanong timailhan o pagpadayag sa kultura, ug ingon man paagi sa pagpasa o pagpasanay sa kultura. Kon mapápas ang usa ka pinulongan, sama ra usab sa napápas ang kulturang gitimailhan niini. Busa ang paggamit sa Binisayâ isip pinulongan sa pagtudlò maingon nga naglambigit dili lang sa maingon nga teknikal nga hilisgotan sa pagpasayón sa pagkat-on sa mga batà, kondilì dakò usab og kalambigitan sa pagpatunhay sa kulturanhong kailhanan natong mga Bisayâ. Pinasikad niini, angay amgohan kanunay sa mga magtutudlong Bisayâ nga ang ilang paggamit sa atong namat-ang pinulongan dinhà sa pagtudlò sa kabataan adunay hilabihan kabililhon nga kulturanhong kamahinungdanon ug dilì usá lang ka pagpahiuyón o compliance sa kamandoan gikan sa DepEd.

Lain pang pundok kang kansa adunay dalang hagit kining pagpatuman ug pagpalambò sa paggamit sa Binisayang Sinugboanon isip pinulongan sa pagtudlò mao ang mga Bisayang magsusulat. Isip mga alagad sa arte sa panulát, kitang mga magsusulat (hehe, patugá-tugá ko og angkon nga magsusulat pod kintahay ko) mga alagad usab sa atong kultura. Ug kining dusô karon sa paggamit sa Binisayang Sinugboanon isip pinulongan sa pagtudlò sa sinugdang mga ang-ang sa pormal nga edukasyon naghatag kanatò og nindot nga kahigayonan sa paggamit sa atong talento ug kabatid (kuno?) sa pagbalay-balay sa mga pulong alang sa direktang pagtabang sa pag-agak sa atong kabataan aron makahupot sa kalaríno ug pagpanggà sa ilang namat-ang pinulongan.

Isip pag-abag sa atong mga magtutudlò sa pagtubag sa kakulangon sa mga basahong Binisayâ nga magamit sa pagtudlò, nindot kaayo kon ang mga Bisayang magsusulat makapagawas og mas daghang sinulát nga haom ug makaagni sa kaikag sa mga batà – sama sa mga sugilanon, balak, tigmò ug gumalaysay. (Sa kasamtangan, anaa ang MTB-MLE Corner nga lindog sa Bismag nga andam modawat sa maong mga sinulat. Tingali sa ngadto-ngadto adunay mga publikador nga maikag nga mopatik ug moapod-apod sa mga Binisayang libro.) Mahimo usab nga makig-alayon sa DepEd ug mga eksperto sa lainlaing sabdyek sa eskuylahan sa pagmugnà o kahà paghimo og mga adaptasyon sa dekalidad nga mga teksbok o suplementaryong basahon alang sa kindergarten ug primero hangtod tersero grado. Tingali usab mapangitaan og mga pamaagi aron nga ang mga magsusulat makapaambit sa ilang kahibalo kalabot sa batadilà (grammar), espeling, ortograpiya ug uban pang aspeto sa Binisayáng Sinugboanon. Puyde pod tingali nga ang indibidwal nga mga magsusulat moabag sa ilang mga kailang magtutudlò kinsa buot nga ipaambit ang ilang mga kasinatian ug hinimong materyales sa pagtudlò pinaagi sa mga sinulat nga igamantalà pananglit dinhà sa MTB-MLE Corner nga lindog niining Bismag.

Busa, ngadto sa mga ma’m ug sir nga magtutudlong Bisayâ, mga tang-an nga alagad sa arte sa panulát nga Binisayâ, ug mga opisyal sa DepEd sa Kabisay-an ug Mindanao, kinasingkasing kong awhag ang panagtambayayong alang sa mas malamposong pagpatuman sa MTB-MLE.

Binisaya pa more!—

(Ang mga materyal nga nangapatik sa MTB-MLE Corner ingon man ang mga tamdanan sa tukmang Binisaya, mabasa usab sa website sa Bisaya: ang http://bismag.pbworks.com. Ang MTB-MLE Corner kasamtangan una namong gihunong apan ibalik ra unya inigsugod sa klase.)