Duha ka Sulat-Protesta sa 'OG'

(Kining maong sulat-protesta sa gisagop ug gipatuman na namong “og” among gipatik sa ngalan sa kaangayan sa mga pagtuon kalabot sa atong pinulongan. Gituyo namo nga wala pangusba sumala sa iyang han-ay ug espeling aron pagpalutaw sa orihinal gayod nga pagkasulat niini, gawas sa pipila ka linya nga personal na ang gihisgotan.)

Agosto 20, 2004

Sir:

Supak ako nga inyong usbon kining mga mosunod:

1. Article ‘UG’

2. ‘INSAKTO’

Palihug isipa usab kini nga usa ka pakiluoy sa ngan sa tanang kaliwat nga Bisaya. Ang mosunod nga mga parapo akong gi-Iningles kay gidahum kong maniid ang ubang mga tribo ug mga skolar.

1. Article ‘UG’: In my opinion, since you consider this as the Visayan for English article ‘a’, you cannot change it to ‘OG’. Kindly take note that it is exactly the English alphabet ‘a’; hence, the coordinate conjunction ‘and’, and the subordinate conjunction ‘that’ which both contain the letter ‘a’ are just expansions of ‘a’. It is not the other way around, where your controlling word is ‘and’ by which you would like to change ‘a’. Likewise, in Visayan, it must be article ‘UG’ which must control conjunctions ‘UG’ (and, that). In other words, article ‘UG’ is a root. If you pull it out in favor of ‘OG’, you will dismantle the whole Visayan vocabulary. Why?

Let us examine the Indo-European system by which our Visayan language is partly based (the balance is Malayo-Polynesian). Kindly count the Visayan words starting with ‘u’ and ‘o’, where the English equivalent starts with alphabet ‘a’. Examples:

‘U’:

usab - amend

uyon - agree

utang - account

usara - alone

ug - and

udyong - arrow

‘O’: Since you are in favor of ‘og’ are you ready to change these words to osab, oyon, etc. Kindly observe that in Visayan, the letter ‘u’ is dominant; it is soft and easy. Hence, it is extremely hard to find a Visayan word starting with ‘o’ perhaps, because it sounds, forgive me, ‘uncivilized’. However, Atty. Kilaton Jr. says “kon sagopon ang ‘og’”, he is only suggesting. Therefore, in my manuscripts, kindly let my ‘UG’ for ‘a’ stay as it is. BECAUSE THAT IS THE TRUTH. Because, I, too, am a Visayan who is studying the roots of Visayan. All the past Visayan stalwarts did not complain. Why now? So, may I know the basis of argument of the proponents of ‘OG’. (Kindly consider this as a literary court, where the trial has just began, and I (and the rest like me), are the complainants, against its use for all manuscripts, i.e., where the contributor does not want it applied, you should not.

2. INSAKTO: ‘Insakto’ is Malayo-Polynesian for centuries, pronounced as such for easy speaking or without conscious effort. As such, it is hereditary; a newly born baby upon reaching the speaking age would utter ‘insakto’, not ‘eksakto’ (which disturbs your system when speaking. Kindly note the ancient or Indo-European Greek word ‘eleemosyne’ which we adopt as ‘limos’ for easy speaking. That is the essence of Malayo-Polynesian Visayan.

Should the proponents of ‘OG’ are all that serious to ‘kill’ article ‘UG’, the following samples will prove they are over-acting:

1. Maorag nagtuon pag Visayan: Papalita ko ug sigarilyo. (Hanas na sa Visayan: Papalita kog sigarilyo.

(Their desired ‘og’ appears in contracted ‘kog’ is correct (where the article ‘a’ is hidden): The buyer will ask ‘pila ka buok, kaha/dosena, etc.)

Ang babaye nagkugos ug bata. (Sa hanas nga Visayan, mao gihapon). (The woman is carrying a child). Gumikan ba lang ning usa ka buok ‘ug’ (please take note, is the very root as explained), inyong patyon kay ilisag ‘og’? How about the other expansions of ‘ug?:

The ‘that... for’ tandem:

Ingon siya kalaog ug ham-burger. (He is that greedy for ham-burger).

The typical Malayo-Polynesian Visayan way of saying: ‘that’ and ‘is’ depending on sentence construction.

Ang langgam pula ug (pulag) dughan. The birds breast is red./ ...is that red.

‘by’: Ang tawo gitabangan ug (gitabanga’g) bunal. (The man was mauled by many).

‘with a’: Ang tawo gipatabanan ug bunal. (The man was left with a maul).

In rapid writing, can we single out the single ‘og’? Hardly. It will be written the usual Malayo-Polynesian way, as it had been centuries. Because ‘ug’ for article ‘a’ is correct.

SOLUTION: Please just add ‘og’, but, do not pull out the centuries-old ‘ug’. Just make it conventional. Why not? We’ve done it many times:

sulti - tabi

lungag - buho

kusog - duro

kasingkasing - puso (sa saging)

Because the TRUTH IS: ARTICLE ‘UG’ FOR ‘A’ IS VERY CORRECT AND IN ORDER.

Matinahuron uyamot,

JUSTO S. VIRTUDAZO (RAUL ACAS)

Sept. 6, 2004

Binati nga Editor:

Gumikan kay sa pagka karon, nadumpol ang akong dagang, gumikan niining “OG” nga ingon ug ‘iceberg’ kon takulahaw mabanggaan — makapusgay sa ‘concentration’, ug samtang naningkamot ako nga mahuman ang ‘HANDAG’ pinaagi sa paghunahuna lamang sa ‘UG’, gipadangat ko kaninyo kining pangaliyupo, iyawat nga makahunahuna kamo nga may katarungan ako (sa pagkatinuod, kami — kay ang mga bantugang haligi sa Bisayan — Ranudo, Padriga, Bas, Garcia, Candia, Navarra, Baguio, Caparoso, Bacalso, Abellana, ug uban pang mga dagkong Bisayista, adia uban kanako).

Wala sukad ako maulaw sa Bisaya kong kagikan. I have never been ashamed of my Visayan heritage. Kon nganong pulos ‘UG’ ang gigamit sa atong mga katigulangan, gilantaw ko usab. Ug, kini ang malagmit nga hinungdan:

Ang mga Greeks nagtawag sa ilang titik kun alphabet ‘A’ nga ‘ALpha’. Ang Bisaya niini nga hubad ‘sinUGdan’; ang English ‘bEGinning’. Posibli nga ang ‘UG’ sa tunga sa ‘sinugdan’ maoy gihimong article ‘a’ sa atong katigulangan. Kon ngano nga ang English ‘and’ = UG gihapon, kana tungod kay ang English ‘and’ mao kanang ‘dan’ nga nagsunod sa UG; gikaraw lang. Proof: tatawng makita mo ang English ‘walk’ sa Visayan nga ‘lakaw’.

Ang matuod gud, ang Bisaya ug English, kadugo pa, dunay panagsuod kun relasyon! Busa, sayop ang pagtoo sa kadaghanan nga English and Visayan are two different languages. No, they are not. (Hinungdan nga kon mosulat akog binisaya, mobasa una ako sa English dictionary, ug, kon magsulat ako sa English, mobasa una ako sa Bisaya). Resulta: kaluoy sa Diyos, maayo ang ‘feedback’ sa ‘HANDAG’; gani, nahibalik sa atubangan ang maong nobela. (Daghan kaayong salamat nga mao na say ‘prime’ nga ‘pamugas’ ninyo ang maong sinulat. Ugaling lang lagi kay may nakasulod nga ‘og’ nga, in my honest opinion, inyong gisugdan pagpatik nga walay ‘og’, busa, hangtud nga matapos sa anib 40, dili una pasudlon ang ‘og’, kay dunay napamag-ang nga ‘precedent’ UG.

Gibatbat ko sa text ang ‘birthright’ sa panganay nga ‘UG’, nga mao ang titik ‘A’. I would suggest that you give him first a personality; palihug isipa siyang tawo; please do not condemn ‘UG’ — Art. A without a trial. He has been there for centuries. Kon ang uban ngani — ‘some’, ‘if’, ‘that’, and many, many more makaangkon ug ‘UG’ sa Bisayan, ang article ‘A’ pa ba kaha hinooy dili nga siya man ang panganay kun ‘first born’?

Aniay pipila ka pagpasabot:

1. Siya miinom ug beer. (He drank some beer).

2. Siya miinom ug San Miguel. (He drank a San Miguel).

3. Siya miinom ug Anejo Rhum. (He drank an Anejo Rhum).

Ang Bisayan ‘UG’ gud maorag alas (ace); magbalhin-balhin. Apan, ang iyang HOME BASE mao ang Article A, nga karon mao pa gyuy inyong gi ‘condemn without trial’. I am begging for mercy. Please spare him, being our first born!

Daghan kaayong salamat.

Matinahuron uyamot,

RAUL ACAS (J.S. VIRTUDAZO)