Saturday, September 22, 2007

Ang "Way" ug "Di" Isip Langgikit

Maisip ba nga mga iglalanggikit ang "Way" ug "Di"?

Giuyonan nga ang "way" ug "di" (mga minugbo sa "walay" ug "dili") ilanggikit sa laing mga pulong aron pagtukod sa mga negatibong adhetibo nga tumbas sa iglalanggikit sa Iningles nga "less", "im", "in", "ir" ug "un", "non", "mis".

Pananglitan:
  • waykamatayon (deathless)
  • way-ulaw (shameless)
  • dimahimo (impossible)
  • dimalinis (insanitary)
  • dimatabang (irremediable)
  • diinila (unknown)

Angay Timan-an
Kining paagiha igadapat lamang diha sa pagtukod sa madiliong panghiyas. Sa mga hisgot-hisgot sa tigom (tigom sa Akademiya Sa Dilang Bisaya ang gipasabot), gitin-aw nga ang maong paagi dili mahimo diha sa berbo ug uban pa nga dili mga pulong adhetibo.

Pananglitan:

  • Si Jose dili mokaon nianang prutasa kay maoy dimakaon (unedible) nga prutas.

Sumala sa lagda nga giuyonan sa tanan, ang "way" ug "di" ilanggikit nga dili ulangon sa latib (hyphen). Ang latib moulang lamang sa "way" kon kini ilanggikit sa pulong nga bokal (vowel) ang nag-una.

Ang Lantugi

Ang "way" ug "di" dili mga prefix. Sila mga pulong hingpit nga lahi sa "less", "im", "ir", "in" ug "un" nga dili makabarog. Tungod niini, si Hermosisima nangagpas: "Sa akong paniid, kining pangahasa hayan sulayan pagbabag sa ubang mga makinaadmanon sa Binisaya." Katarongan pa niya, "Kay sumala ugod sa kaulusahon sa atong Binisaya, ang prefix lamang ang igalanggikit sa pulong lintunganay."

Baroganan sa Bisaya

Sa kasamtangan, ang Bisaya mipili sa pag-isip niini nga dili mga iglalanggikit. Sila ugod ("walay" ug "dili") mga pulong hingpit kun lehitimo. Kon may pihigon ta niini sa pag-ila nga kabahin sa mga iglalanggikit, sumala sa gituki sa unahan, motungha na hinuon ang kalibogang opsiyon. Mahitabo nga ang magsulat mohinuktok usa kon unsa to ning pulonga sa Iningles una siya makatino kon unsay tukmang pagsulat niini-- ibulag ba o dili.

Hinuon, tin-aw man usab ang gihatag nilang tamdanan sa pag-ila. Gisugyot na lamang namo nga kadtong publikasyon nga buot mosagop sa nahauna, angayng magtamod gayod sa makanunayong paggamit sumala sa gilatid nga tamdanan.

No comments:

Sanggi

Sanggi
Antolohiya sa mga mananaog nga Balak ug Sugilanon, gipublikar sa Magsusulat Inc.