Sambingay btk. (Pa)Sumbingay

SAMBINGAY btk. (PA)SUMBINGAY: Ang Ebidensiya Gikan sa mga Sinulat ning Bisaya Ni BENTONG S. ISLES Bisaya, Mayo 30, 2007 Sa dihang miteks nako si Bay Edgar kabahin sa unsay hustong Binisaya sa "idiom", "sambingay" ba o "sumbingay", wala dayon ko makatubag. Una sa tanan, dugay na kong nagduda kon pulong Binisaya ba gayod ang "sambingay". Ikaduha, bisan unsaon nakog pangitag kalainan sa duha, wala koy mahunahunaang tudling-pulong diin puydeng gamiton ang "sambingay" apan dili ang "sumbingay", o ang bali niini. Hinuon, akong natino nga wala gayod niining duha (sambingay/sumbingay) ang tukmang Binisaya sa "idiom". (Dili si Bay Edgar ang misugyot sa maong Binisaya; may gipatrabaho kaniya ang mga taga Komisyon sa Wikang Filipino.) Ang kauban ko sa trabaho nga una kong gikasugat niadtong adlawa akong gipangutana, "Unsa goy sambingay, Bay?" Ang tubag: "Sambingay ba? Sumbingay tingali hinuon!" Husto ko sa akong panagna: ang ordinaryong magtatabi sa atong pinulongan wala makaila sa pulong "sambingay"! Aron pagtino, nangutana ko unsay iyang pagsabot sa "sumbingay". Miingon siyang may duha kini ka kahulogan: 1.) parabola ("parable"), sama sa "Ang Sumbingay sa Mausikong Anak" (The Parable of the Prodigal Son) ug 2.) pag-ingon sa usa ka butang sa dili direktang paagi, sama sa "Sige lang siyag sumbingay sa dalaga, wala gyod kapanguyab." Alang sa ordinaryong magtatabi, nga ang buot ipasabot 'walay nasayran sa lainlaing mga bayas ug pagarparay sa mga Bisayista', walay pulong "sambingay". Ang paggamit sa "sambingay" ug ("pa)sumbingay" sa Bisaya gikan sa Nob. 2, 2005 hangtod niadtong Peb. 28, 2007, baleg 70 ka hulad ug 2,201 ka sugilanon, artikulo, anib ug gula sa mga nobela ug kolum, ug mga Gitikgitik, ang Bisaya mipatik sa pulong "sambingay" sa makaduha lamang, makatulo sa "sumbingay" ug labaw sa 20 alang sa "pasumbingay". Sa duha ka higayon nga gigamit ang "sambingay", kini nagpasabot og usa ka klase sa literatura, nga mao usab ang nag-unang pagpanudlo sa atong Ginoo. Sa "Panapos" ni Atty. Kilaton niadtong Abril 19, 2006, siya misulat: "...ang iyang [Hesus] mga litok gihanig man sa mga sambingay. Dihang gilutos ug gitaral siya sa mga..." Pagka Hulyo 26 usab sa maong tuig, ang artikulong nag-ulohag "Ang Literaturang Bisaya" (walay ngalan sa tagsulat, apan sa akong paminaw kang Bay Richel) naglakip ning mosunod: "... harito, tigmo ug panultihon, balaybay o sambingay, awit ug balitaw..." diin tataw nga giila isip usa ka klase sa literatura ang sambingay. Basin kon matental ta, binase niining duha, nga ang "sambingay" mao ang katugbang sa Iningles nga "parable", ania ang gisulat ni G. Javier Tapulado, "Si Padre Sendo", Enero 11, 2006: "pagkamaayo niyang mohubad sa mga pasumbingay nga gitanom sa Ginoo diha sa Bibliya". Hinuon, dili kaayo klaro niini nga ang gipasabot "parable" gayod (mahimong sabton ning maong tudling-pulong ang "pasumbingay" isip "metaphor"). Walay laing tudling-pulong ning maong mga isyu sa Bisaya nga naggamit sa "pasumbingay" sa sentido nga "parable" gayod ug dili mahimong mainterpret isip "metaphor". PASUMBINGAY btk. SUMBINGAY Niining puntoha, tataw ang paggamit sa Bisaya sa "pasumbingay" imbes "sumbingay". Gani, ang tulo ka instansiya sa "sumbingay" pulos makit-an sa nobelang "Ang Ugma Walay Pag-abot" ni G. Gremer Chan Reyes (Unang Basahon, Anib 19, Sept. 20, 2006; Unang Basahon, Anib 23, Okt. 18, 2006; ug Ikaduhang Basahon, Anib 11, Peb. 14, 2007). Sa diksiyonaryong Sinugboanon ni John Wolff (Southeast Asia Program, Cornell University, 1971), iyang gisulat nga ang pagbutang sa PA- atubangan sa "sumbingay" (nga mao gayod ang gamot-pulong) dili makausab sa kahulogan niini. Busa, ang "sumbingay" ug "pasumbingay" managsama lamag kahulogan, ug bisan asa niini puydeng gamiton, agad lang sa magsusulat. Hinuon, kon paunhan pa gyod og laing unanggikit ang "sumbingay" (gawas sa PA-), mopakita gyod kining maong PA- (nga usa ka timailhan nga morag sayop ang analisis ni Wolff nga "sumbingay" ang gamot-pulong -- apan sa lain na pod ning artikulo nako hisgotan). Sa mao gihapong pundok sa mga sinulat, walay instansiya sa "isumbingay" apan dunay "ipasumbingay": "...daghan ang mahimuot kon siya ang mohatag og pakigpulong kay ganahan ang iyang mga sakop sa mensahe nga iyang ipasumbingay..." (Ernesto Dael, "Ang Senior Citizen Organization sa Lower Jasaan", Nob. 30, 2005). Panapos Sa mao gihapong diksiyonaryo ni Wolff, iyang gisulat nga nabantayan usab niya ang paggamit sa pulong "sambingay". Apan wala siya maghisgot unsang hut-onga sa katilingban ang naggamit niini. Ang kaugalingon kong alinghuna mao nga ang paggamit ning maong pulong limitado ngadto sa tadhang mga magsusulat, sama nga ang pulong "kitara" gidawat isip usa ka pulong apan gigamit lamang sa pipila ka magsusulat (pangutana sa ordinaryong tawo sa dalan kon nakaila ba siyag "kitara", di ba maghunahuna usa siya). Apan sayop ang pag-ingong ang "sambingay" mao (o mao lamang) ang tugbang sa Iningles nga "parable". Ang labing rasonableng kongklusyon mao nga ang "sambingay" ug "sumbingay" (o "pasumbingay") lainlaing pagkasulti sa managsamang pulong, sama sa hatagan/tagaan, ensakto/eksakto, ubp. Kini usab ang kongklusyon nga nakab-ot ni Wolff.— (Ang tagsulat mahimong makontak pinaagi sa bentong.isles@gmail.com ug 09154306745.)